Και θα μπορούσε κανείς στο σημείο αυτό να αναρωτηθεί: «Μα, όλα αυτά πώς σηματοδοτούν την εκκλησιοκεντρική αγωγή ενός παιδιού;». Η απάντηση είναι πολύ απλή. Ιδίως οι άνθρωποι με γεύση της πνευματικής εμπειρίας επιθυμούν να εξασφαλίσουν στο παιδί τους ένα οικογενειακό περιβάλλον ομαλό, μέσα στο οποίο θα αναπτυχθούν αρμονικά τα θρησκευτικά βιώματα, σε ατμόσφαιρα αγάπης, θαλπωρής, στοργής και χαράς. Οι χριστιανοί γονείς είναι οι πρώτοι που συνειδητοποιούν την αξία και το μεγαλείο των αποτελεσματικότερων παιδαγωγικών μέσων, όπως είναι το γονεϊκό βλέμμα, η ήρεμη παρουσία, η σιωπώσα παραίνεση. Πέρασαν ανεπιστρεπτί οι εποχές που λανθασμένα θεωρούσαμε πως το χριστιανικό οικογενειακό περιβάλλον επιβάλλεται να είναι ακραία αυστηρό, στεγνό από κάθε εκδήλωση ανθρωπιάς, τρυφερότητας, αληθινής χαράς και γνήσιας απόλαυσης, κεφιού. Το χριστιανικό σπίτι είναι σπίτι γεμάτο μεγάλα χαμόγελα, αληθινά χαμόγελα, και των γονέων και των παιδιών, κι αυτή η χαρά φανερώνει -ή τουλάχιστον πρέπει να φανερώνει- την εσωτερική πληρότητα, την αγαλλίαση, το καταστάλαγμα των προσδοκιών, των αναζητήσεων και των οραμάτων. Πόσο σημαντικό είναι για το παιδί να συνδέσει τη θρησκευτικότητα με μια πηγαία χαρά, που ικανοποιεί τον εσωτερικό του κόσμο και πληρώνει ακόμη και τις εφηβικές ανησυχίες του!
Ο παιδαγωγός και συγγραφέας G. Gatt έγραφε πως «Το Ευαγγέλιο της οικογένειας είναι η ζωή των γονέων. Είναι Ευαγγέλιο ζωντανό και επίκαιρο, που διαβάζουν κάθε ημέρα τα παιδιά στη συμπεριφορά των γονέων». Το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο μάθημα, που διαρκώς προσφέρουμε στα παιδιά, είναι η ζωή μας. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τους γονείς, αλλά και για τους δασκάλους και τους κληρικούς. Ο τρόπος που μεταξύ μας ζούμε, συζητούμε, συνεργαζόμαστε, συμπεριφερόμαστε αποτελεί και θα αποτελεί πάντοτε το μέτρο και το κριτήριο της αλήθειας μας και της πειστικότητάς μας στα παιδιά και τους νέους. Η στοργική θαλπωρή ή η παντελής απουσία της αγάπης στις σχέσεις των συζύγων, ο συγκλονισμός της διδασκαλίας ή η ψυχρή δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία του δασκάλου, η θερμουργός πίστη ή η μηχανική και υποκριτική επανάληψη των τελουμένων από τον κληρικό, είναι τα στοιχεία εκείνα που θα επηρεάζουν -ίσως για μια ολόκληρη ζωή- λυτρωτικά ή τυρρανικά τη θύμηση και τη συνείδηση ενός παιδιού. Γράφει ο Καθηγητής Γεώργιος Κρουσταλλάκης «Θέλουμε γονείς» -κι εμείς συμπληρώνουμε: και δασκάλους και κληρικούς- «που συναισθάνονται ότι βελτιώνοντας τον εαυτό τους, διαπαιδαγωγούν το παιδί τους, που κατανοούν πώς η πιο αποτελεσματική μέθοδος είναι η βιωματική και όχι η ηθικολογία, θέλουμε γονείς (και παιδαγωγούς) που λειτουργούν ως πρότυπα ζωής και όχι ως πρότυπα θανάτου».
Ας αναρωτηθούμε, όλοι, με το χέρι στην καρδιά: Για πόσα και ποια ακριβώς πράγματα της καθημερινής μας ζωής θα θέλαμε τα παιδιά να μας μιμηθούν; Είμαστε ένα ζωντανό πρότυπο για τους νέους; Σχεδόν όλοι θα θέλαμε τα παιδιά μας, οι μαθητές μας, το ποίμνιο μας, να μας ομοιάσουν. Έχουμε επίγνωση αυτής της απαίτησης; Ο Απόστολος Πέτρος στην Α΄ Καθολική Επιστολή του επαναλαμβάνει αυτό που διαβάζουμε στο «Λεϋιτικόν» της Παλαιάς Διαθήκης, την πρόσκληση του Κυρίου προς όλους: «Άγιοι γίνεσθε, ότι εγώ άγιός ειμι». Μπορούμε να κάνουμε μια παρόμοια πρόσκληση, αλλάζοντας ίσως τη λέξη «άγιος» για τον εαυτό μας, τουλάχιστον με τις λέξεις «δίκαιος, τίμιος, ανθρώπινος, ενάρετος, ειλικρινής, φιλάνθρωπος, αμνησίκακος» και πολλές ακόμη; Αν όχι, τότε μήπως πρέπει πάλι να θυμηθούμε ότι η αγωγή των παιδιών και των νέων προϋποθέτει τη δική μας αγωγή, τη δική μας τίμια αναγνώριση για τη μιζέρια του παλαιού μας κόσμου, που σίγουρα δεν θέλουμε να κληροδοτήσουμε στη νέα γενιά;
Νιώθουμε επιτακτική την ανάγκη να υπογραμμίσουμε ξανά και ξανά την αναγκαιότητα της εκκλησιοκεντρικής αγωγής με καθαρά προσωπικό χαρακτήρα. Τι όμορφες οι στιγμές που η οικογένεια γίνεται πραγματικά «η κατ’ οίκον Εκκλησία», όταν προσεύχονται όλοι μαζί στο εικονοστάσι, όταν ευχαριστούν τον Θεό για τον επιούσιο άρτο, όταν ξεκινούν όλοι μαζί για τη Θεία Λειτουργία, όταν οι γονείς διαβάζουν στα παιδιά τους βίους των Αγίων -και δεν τα εμπιστεύονται στην ειδική «αγωγή» της τηλεόρασης- ή διηγούνται τις προσωπικές εμπειρίες των από την ενορία τους όταν ήταν εκείνοι παιδιά. Το παιδί αφομοιώνει, συνειδητά και ασυνείδητα, τις αξίες, τους ρόλους και τις στάσεις εκείνων που βρίσκονται γύρω του, γνωρίζει τις προκαταλήψεις τους για την αγάπη και τους ανθρώπους, ωριμάζοντας ή μεγαλώνοντας με διλήμματα, ανάλογα με τη σταθερότητα των αξιών των ανθρώπων που το επηρεάζουν αποφασιστικά, μαθαίνοντας ν’ αντιμετωπίζει σωστά τους συνανθρώπους τους, τα προβλήματα, την ίδια τη ζωή.
Οι επιστήμονες μας λένε πως η θρησκευτική ζωή του νέου ανθρώπου περνάει από τρία εξελικτικά στάδια:
1ο στάδιο. Η θέση. Πρόκειται για τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, όπου το παιδί αφ’ ενός μεν έχει μία πηγαία θρησκευτικότητα, αλλά αφ’ ετέρου ακολουθεί πιστά τους γονείς του, και με υποδειγματική αφοσίωση, στη θετική ή αδιάφορη ή και αρνητική στάση τους απέναντι στο εκκλησιαστικό γεγονός.
2ο στάδιο. Η κρίση, η ταραγμένη θρησκευτική ζωή της εφηβείας, που συνοδεύει τη γενικότερη επανάσταση αυτής της ηλικίας. Είναι η στιγμή που οι γονείς πρέπει να μελετήσουν πολλές φορές την παραβολή του ασώτου υιού ή καλύτερα του στοργικού πατέρα. Γιατί θα ΄ρθει σίγουρα η στιγμή που ο έφηβος θα κλείσει με δύναμη την πόρτα πίσω του, αμφισβητώντας τα πάντα και κατ’ εξοχήν το «κατεστημένο» της οικογενειακής ζωής. Είναι πολύ σημαντικό, σε λίγη ώρα, που θα πάρει τον δρόμο της επιστροφής, να ομολογήσει το «αναστάς πορεύσομαι» προς τους γονείς μου, να ξέρει ότι στο σπίτι τον περιμένουν οι «γέροι», που είναι «σπαστικοί» μεν, που όμως τον αγαπούν και τον περιμένουν με λαχτάρα. Και ο νέος το γνωρίζει αυτό καλά, ακόμη κι αν ο αυξημένος εφηβικός εγωισμός του δεν θα τον αφήσει να το παραδεχτεί ποτέ.
3ο στάδιο, μετά τη θέση και την κρίση: Η σύνθεση. Είναι τα χρόνια της πρώτης ωριμότητος του ανθρώπου, όπου συνθέτει πλέον μέσα του τις παιδικές αναμνήσεις, την επανάσταση και το προσωπικό καταστάλαγμα. Αυτή η σύνθεση θα οδηγήσει και τον ίδιο σε μία θετική ή αδιάφορη ή και αρνητική στάση απέναντι στο εκκλησιαστικό γεγονός. Και καταλαβαίνουμε στο σημείο αυτό πάρα πολύ καλά, πόση σημαντική επίδραση θα διαδραματίσει στις οριστικές αποφάσεις του, αποφάσεις ζωής που κρίνουν κι αυτήν ακόμη την αιωνιότητα, ο ομαλός θρησκευτικός βίος, η προσωπική σχέση με τον Θεό ως γεγονός ελευθερίας και αγαπητικής κοινωνίας.
