Η εικόνα της Αναστάσεως: υποδειγματικό μάθημα για παιδιά Λυκείου

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΤΗΧΗΤΩΝ 2009

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΕΙΣ ΑΔΟΥ ΚΑΘΟΔΟΥ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΜΑΡΙΑ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ, ΕΛΛΗ- ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΠΑ, ΠΑΓΩΝΑ- ΑΘΗΝΑ ΜΑΚΡΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ, 2009

 

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:

Θέμα: Ο Χριστός αφού θανατώθηκε, κατέβηκε στον Άδη, για να αναστήσει το ανθρώπινο γένος και να καταργήσει το θάνατο.

Δυσκολίες προσέγγισης του θέματος σε παιδιά (έφηβους) Λυκείου:

 Ηλικία

Ο θάνατος αποτελεί θέμα ταμπού για την κοινωνία μας, καθώς κανείς δεν συζητάει με τα παιδιά για το θάνατο, ούτε τα ενθαρρύνει να συμμετέχουν σε νεκρώσιμες τελετές, με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην είναι καθόλου εξοικειωμένα με αυτόν.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να δοθεί από τους κατηχητές στην περίεργη φάση της εφηβείας που περνούν τα παιδιά του Λυκείου, καθώς και τα ίδια αναπτύσσουν υπαρξιακά ερωτήματα και συχνά αντιδρούν έντονα, όταν συζητάμε μαζί τους για τέτοια –άλυτα για τους ίδιους- θέματα.

 Φόβος για το θάνατο

Οι έφηβοι, λόγω των έντονων συναισθημάτων που βιώνουν κατά τη μεταβατική αυτή περίοδο της ζωής τους, ντρέπονται πολλές φορές να παραδεχτούν πως φοβούνται το θάνατο. Σύμφωνα και με ειδικούς (ψυχολόγους), οι άνθρωποι πάντα πιστεύουμε (ελπίζουμε καλύτερα;) πως ο θάνατος δεν θα χτυπήσει τη δική μας πόρτα, πως συμβαίνει πάντα στους άλλους, όχι σε μας. Οι έφηβοι, λοιπόν, σκέφτονται τα ίδια πράγματα σε πιο έντονο βαθμό, κάτι που θα πρέπει να το λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας.

 Πιθανός θάνατος συμμαθητή ή μέλους της οικογένειας

Σε περίπτωση που κάποιος έφηβος έχει αντιμετωπίσει το θάνατο ενός φίλου ή ενός αγαπημένου προσώπου από την οικογένεια, πιθανόν να αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να εκφράσει τα συναισθήματά του, ή ακόμα μπορεί να εκφράζει συναισθήματα έντονης θλίψης, θυμού, απογοήτευσης, απιστίας προς το Θεό. Επειδή δεν είναι πάντα εύκολο να γνωρίζουμε τα προσωπικά βιώματα του κάθε παιδιού, ας χειριστούμε το θέμα με λεπτότητα, τονίζοντας εξαρχής πως ο θάνατος είναι ένα γεγονός στη φύση του ανθρώπου και πως είναι πολύ φυσικό να μας στεναχωρεί. Δεν είναι κακό να στεναχωριόμαστε ή να κλαίμε. Κακό είναι να απελπιζόμαστε.

 Παράγοντας βαρεμάρας- χρόνου

Οι έφηβοι βαριούνται αρκετά εύκολα. Επιπλέον, δεν μπορούν να ακούν κάποιον να τους μιλάει ασταμάτητα. Φροντίζουμε πώς θα κατανείμουμε τον χρόνο μας, καθώς ο θάνατος αποτελεί από μόνος του μεγάλο θέμα. Επικεντρωνόμαστε στα σημεία που εμείς θεωρούμε καίρια και δεν πλατιάζουμε. Βασικό είναι να ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή των παιδιών στη διαδικασία του «μαθήματος του κατηχητικού». Θέτουμε ερωτήματα προβληματισμού στα παιδιά και προσπαθούμε να μην τους δίνουμε έτοιμες απαντήσεις. Μπορούμε να τα κατευθύνουμε προς τα κάπου (μαιευτική μέθοδος Σωκράτη), αλλά ας τα βοηθήσουμε να αποκτήσουν κριτική ικανότητα και κυρίως εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ώστε να μην φοβούνται να μιλήσουν για ό,τι τα προβληματίζει.

 

Στοχοθεσία:

 Να καταλάβουν οι έφηβοι πως ο θάνατος, αν και «πλήττει» όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως, νικήθηκε και καταργήθηκε από τον Χριστό με την Ανάστασή Του.

 Να σταματήσουν να φοβούνται τον θάνατο, γιατί ως χριστιανοί προσδοκούμε τη Δευτέρα Παρουσία, όταν ο θάνατος θα καταργηθεί οριστικά και ο άνθρωπος θα ζει αιώνια.

 Να συνειδητοποιήσουν πως η ζωή κοντά στον Χριστό είναι αυτή που δίνει στον άνθρωπο Αθανασία.

 

ΣΧΕΔΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ:

1. ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ (ακούμε τον αναστάσιμο ύμνο)

2. Συμμετοχή των παιδιών με ερωτήσεις, πάνω σε αυτό που ακούσανε

3. Προβολή ενδεικτικών εικόνων που απεικονίζουν το αναστάσιμο γεγονός

4. Ανάλυση της εικόνας «εις Άδου καθόδου»

5. Προβληματισμοί- ερωτήματα των εφήβων (προς επεξεργασία)

6. Συμπέρασμα

 

ΑΝΑΛΥΣΗ:

 ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ (ακούμε τον αναστάσιμο ύμνο)

Μπορούμε να βάλουμε στα παιδιά να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη», από ένα cd, ως αφορμή για να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας. Θεωρούμε πως καλό είναι να τους δημιουργήσουμε αρχικά μια κατάσταση προσμονής και έκπληξης, οπότε μπορούμε μόλις μπούμε στην αίθουσα να μην αναφερθούμε στο θέμα του τραγουδιού, αλλά να πούμε απλά πως «σήμερα θα ακούσουμε ένα διαχρονικό και σύγχρονο τραγούδι (χωρίς να αναφέρουμε ποιο είναι) και θέλουμε να δούμε πόσοι από σας το γνωρίζετε».

 Συμμετοχή των παιδιών με ερωτήσεις, πάνω σε αυτό που ακούσανε.

Αφού ακούσουμε τον αναστάσιμο ύμνο, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια κουβέντα «συνειρμών», δηλαδή να μιλήσουμε για ό,τι φέρνει στο μυαλό των παιδιών το «Χριστός Ανέστη», μόλις το ακούνε. Θα λάβουμε διάφορες απαντήσεις. Προσοχή, όμως, να μην ξεφύγουμε του θέματος και του σκοπού μας!!!!!! Ενδεικτικές ερωτήσεις- θέματα που θα μπορούσαμε να συζητήσουμε με τους έφηβους είναι τα παρακάτω:

i. Πού και πότε ακούμε το Χριστός Ανέστη; Για πόσο καιρό;

ii. Ξέρετε πως το Χριστός Ανέστη αποτελεί καθημερινό χαιρετισμό μεταξύ των χριστιανών για 40 μέρες; Είναι όμορφο να το χρησιμοποιούμε κι εμείς. Μάλιστα, ένας μεγάλος Ρώσος Άγιος, ο Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ, χαιρετούσε τον κόσμο καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους λέγοντας «Χριστός Ανέστη, χαρά μου»!

iii. Όταν ακούτε το Χριστός Ανέστη ποιά εικόνα σάς έρχεται στο μυαλό; (αφού απαντήσουν, αρχίζουμε να προβάλλουμε εικόνες της εις Άδου καθόδου του Χριστού.)

 Προβολή ενδεικτικών εικόνων που απεικονίζουν το αναστάσιμο γεγονός

Σε αυτό το σημείο, μπορούμε να πούμε στα παιδιά πως στην Ορθόδοξη πίστη, η αναστάσιμη εικόνα που προσκυνάμε στους ναούς για 40 μέρες είναι η εικόνα της εις Άδου καθόδου του Χριστού. Αξίζει επίσης να τους τονίσουμε πως ενώ το Σταυρό του Χριστού τον ασπαζόμαστε τη Μεγάλη Πέμπτη και μόλις για λίγες ώρες, την εικόνα της Αναστάσεως, η οποία βρίσκεται σε περίοπτη θέση στο ναό, την ασπαζόμαστε στις εκκλησίες μας για 40 μέρες. Αυτό αποδεικνύει πως και για την Εκκλησία μας ο θάνατος δεν έχει πια ισχύ και ούτε πρέπει να μας απασχολεί για πολύ. Ελπίζουμε πάντα στην Ανάσταση και στην αιώνια ζωή κοντά στο Θεό.

Πριν περάσουμε στην ανάλυση της εικόνας από μέρους μας (κατηχητές), αξίζει να ζητήσουμε από τους εφήβους να μας αναλύσουν οι ίδιοι αυτά που βλέπουν, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την ενεργή συμμετοχή τους στο «μάθημα» του κατηχητικού, καθώς και την κριτική τους ικανότητα.

 

 Ανάλυση της «εις Άδου καθόδου» εικόνας

Στη βάση της εικόνας, ανάμεσα σε απότομους βράχους, που φτάνουν ως τα κατώτατα της γης, ανοίγεται ένα σκοτεινό σπήλαιο, μια σκοτεινή άβυσσος.

Επάνω από το σκοτεινό σπήλαιο, στο κέντρο της εικόνας, προβάλλει η φωτεινή μορφή του Χριστού. Τα ενδύματά Του ακτινοβολούν μια υπερφυσική λευκότητα και το σώμα Του περικλείεται από μια φωτεινή δόξα.

Με τα δυο Του πόδια πατάει πάνω στις συντριμμένες πύλες του Άδου. Από κάτω και μέσα στο μαύρο φόντο του σκοτεινού ανοίγματος ένας άνδρας είναι αλυσοδεμένος, ενώ γύρω του είναι σκορπισμένα συντρίμμια από κλειδιά, κλειδαριές, σίδερα, και αλυσίδες. Με μια δυνατή κίνηση των χεριών του, ο Χριστός τραβάει έξω από τις σαρκοφάγους τους έναν γέροντα (στο αριστερό μέρος) και μια γυναίκα (στο δεξιό),τον Αδάμ και την Εύα. Αυτοί όμως δεν είναι οι πρώτοι που αναστήθηκαν, αλλά οι τελευταίοι. Επειδή ήταν οι πρώτοι νεκροί, βρίσκονταν και στο βαθύτερο, το κατώτερο μέρος του Άδη. Επομένως η εικόνα παριστά ακριβώς το έσχατο βάθος του Άδη και την Ανάσταση των τελευταίων νεκρών. Ήδη, πριν από τον Αδάμ και την Εύα έχουν κιόλας αναστηθεί πολλά γνωστά πρόσωπα της Π. Διαθήκης. Έτσι στο αριστερό μέρος της εικόνας, πίσω από τον Αδάμ εικονίζονται ο Ιωάννης ο Βαπτιστής και οι βασιλείς Δαβίδ, Σολόμων κλπ. Στο δεξιό μέρος και πίσω από την Εύα βρίσκεται ο Άβελ και άλλοι δίκαιοι της Π. Διαθήκης.

 

i. Μπορούμε να τονίσουμε πως, αν και πρόκειται για διαφορετικές εικόνες από άποψη τεχνοτροπίας ή χρωμάτων, όλες οι παραπάνω εικόνες (πλην της μίας με τον Χριστό όρθιο μπροστά από το μνήμα Του), απεικονίζουν το ίδιο γεγονός της εις Άδου καθόδου του Χριστού. Οπότε, δεν μας ενδιαφέρει ο τρόπος, αλλά το γεγονός απεικόνισης.

ii. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί, δηλαδή, προσκυνάμε την εις Άδου κάθοδον του Χριστού κι όχι κάποια άλλη αναστάσιμη εικόνα; Γιατί δεν προσκυνάμε την εικόνα με τον Χριστό και τους αγγέλους μπροστά στο μνήμα Του;

 

Η Ανάσταση του Χριστού εορτάζεται από την εκκλησία από τη στιγμή της καταβάσεώς Του στον Άδη. Οι ορθόδοξοι αγιογράφοι μη μπορώντας να απεικονίσουν το μεγαλείο της Αναστάσεως του Χριστού, που κανένα ανθρώπινο μάτι δεν είδε, δεν εικονίζουν τη στιγμή της Ανάστασης, αλλά την κάθοδό Του στον Άδη σύμφωνα με τη βιβλική διδασκαλία. Υπάρχουν όμως και εικόνες της Αναστάσεως που μαρτυρούν την εμφάνιση του Χριστού στις μυροφόρες και στους μαθητές. Η εκκλησία καθόρισε να θεωρείται ως πραγματική εικόνα της Ανάστασης του Χριστού η κάθοδός Του στον Άδη.

Η εικονογράφηση της Αναστάσεως με τον παραπάνω τρόπο γίνεται για τους ακόλουθους σοβαρούς θεολογικούς λόγους. Πρώτον, γιατί κανείς δεν είδε το Χριστό την ώρα που αναστήθηκε, αφού εξήλθε από τον τάφο «εσφραγισμένου του μνήματος». Δεύτερον, γιατί όταν η ψυχή του Χριστού ενωμένη με τη θεότητα κατήλθε στον Άδη, συνέτριψε το κράτος του θανάτου και του διαβόλου, αφού με το δικό Του θάνατο νίκησε το θάνατο. Άλλωστε ψάλλουμε στην εκκλησία: «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας». Τρίτον, ο Χριστός με την κάθοδό Του στον Άδη ελευθέρωσε τον Αδάμ και την Εύα από τον θάνατο, αφού ως προπάτορες ό,τι συμβαίνει σε αυτούς, συμβαίνει και σε όλο το ανθρώπινο γένος.

 

 Προβληματισμοί- ερωτήματα των εφήβων (προς επεξεργασία)

i. Εσείς φοβάστε το θάνατο; Αν ναι, γιατί;

ii. Η Εκκλησία πιστεύετε πως φοβάται το θάνατο; Αιτιολογείστε την απάντησή σας!

(Εδώ αξίζει να τους αναφέρουμε πως η Εκκλησία αντιμετωπίζει το θάνατο ως μυστήριο, αλλά δεν τον φοβάται, γιατί ελπίζει στην Ανάσταση. Φοβάται, εντούτοις, τον πνευματικό θάνατο, όταν αυτός δεν συνοδεύεται από μετάνοια.)

iii. Τί μάς διδάσκει η Εκκλησία για το θάνατο;

Η Ανάσταση του Χριστού είναι η ανανέωση της ανθρώπινης φύσεως, η ανάπλαση του ανθρώπινου γένους, η βίωση της εσχατολογικής πραγματικότητος. Ο αλυσοδεμένος γέροντας, πάνω στον οποίο πατάει ο Χριστός όταν κατεβαίνει στον Άδη είναι ο διάβολος, ο εχθρός και τύραννος των ανθρώπων. Αυτός που κρατούσε το γένος των ανθρώπων αιχμάλωτο και δέσμιο, μέσα στο σκοτεινό βασίλειο του θανάτου, τώρα δένεται ο ίδιος από τον Ελευθερωτή των ανθρώπων Χριστό.

Επομένως, η Εκκλησία μάς διδάσκει πως ο θάνατος, ένα φυσιολογικό γεγονός της ζωής, αν και μας λυπεί, δεν πρέπει να μας οδηγεί στην απελπισία. Εμείς, ελπίζουμε στην Ανάσταση, χάρη στο Χριστό. Άλλωστε, κι οι άγιοι με το παράδειγμά τους αποδεικνύουν πως ο θάνατος δεν είναι το τέλος της ζωής, καθώς συνεχίζουμε να υπάρχουμε και μετά από αυτόν, απλά με διαφορετικό τρόπο. Οι άγιοι κάνουν θαύματα και μετά θάνατον, κάτι που αποδεικνύει πως ουσιαστικά δεν έχουν πεθάνει. Επίσης, αξίζει να σημειώσουμε πως όταν ακούμε τον τρόπο με τον οποίο ένας άγιος «τελειούται», ανακαλύπτουμε τον τρόπο με τον οποίο ολοκληρώθηκε, τελειοποιήθηκε, έφτασε, δηλαδή, η ψυχή του κοντά στο Θεό.

 

 Συμπέρασμα

Ο θάνατος αναστατώνει συχνά τη ζωή μας. Είναι κάτι που κανένας δεν θα αποφύγει. Σημασία για τον χριστιανό έχει να βρίσκεται σε συνεχή σχέση με το Θεό, για να αποφύγει έναν πιθανό πνευματικό θάνατο.

Εμείς, αν ζούμε κοντά στο Χριστό, αν Τον κοινωνούμε, δεν έχουμε τίποτα να φοβόμαστε. Ο Χριστός είναι η Ζωή και η Ανάσταση και κοντά Του όλοι μπορούμε να ζήσουμε αιώνια, αν το θελήσουμε. Ο φόβος για το θάνατο καταργείται όταν έχουμε φίλο μας το Χριστό κι αυτό είναι κάτι που το βιώνουμε από αυτή τη ζωή. Ας το επιλέξουμε!

 

Απόσπασμα από το ποίημα του Δροσίνη

Τι λοιπόν; Της ζωής μας σύνορο

θα το δείχνει ένα ορθό κυπαρίσσι;

Κι απ’ ότι είδαμε, ακούσαμε, αγγίξαμε

τάφου γη θα μας έχει χωρίσει ;

 

Μήπως ότι θαρρούμε βασίλεμα

γλυκοχάραμ’ αυγής είναι πέρα

κι αντί να ‘ρθει μια νύχτ’ αξημέρωτη

ξημερώνει μι’ αβράδιαστη μέρα;

 

Μήπως είν’ η αλήθεια στο θάνατο

κι η ζωή μήπως κρύβει την πλάνη;

Ό,τι λέμε πως ζει μήπως πέθανε

κι είν’ αθάνατο ό,τι έχει πεθάνει;

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. «Τι ξέρεις εσύ για τις εικόνες;»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ετοιμασία, Ιεράς Μονής Προδρόμου, 2000

2. «Μεγάλη Σαρακοστή, πορεία προς το Πάσχα», π. Αλέξανδρου Σμέμαν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ακρίτας, 2006

3. «Οι Δεσποτικές εορτές. Εισοδικό στο Δωδεκάορτο και την Ορθόδοξη Χριστολογία» , Αρχιμανδρίτου Ιεροθέου Σ. Βλάχου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου, 1995

4. «Πριν και μετά το Πάσχα», π. Φιλόθεου Φάρου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ακρίτας, 1998

5. Βοήθημα για εκκλησιαστική κατήχηση «Με οδηγό την ΑΛΗΘΕΙΑ» ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 1982

6. «Ο μυστικός κόσμος των βυζαντινών εικόνων», Χρήστου Γ. Γκότση

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, 1995

7. «Έσχατος εχθρός, καταργείται ο θάνατος», π. Αλέξανδρου Σμέμαν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Εν πλω, 2004