ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ & ΨΑΛΜΟΙ
Τὸ βιβλίο τῶν ψαλμῶν μαζὶ μὲ τὸν Ἰώβ – Παροιμιῶν – ᾌσμα ᾈσμάτων – Ἐκκλησιαστής – Σοφία Σειράχ καὶ Σοφία Σολομῶντος ἀποτελοῦν τὰ Ποιητικὰ – Διδακτικὰ βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Τὸ βιβλίο τῶν Ψαλμῶν πῆρε τὸ ὄνομά του ἀπὸ τὸ περιεχόμενο του, ποὺ εἶναι μία συλλογὴ ἀπὸ 150 ψαλμούς. Συγγραφέας τοῦ μισοῦ βιβλίου εἶναι ὁ Προφήτης καὶ βασιλιᾶς Δαβὶδ (73) καὶ τὸ ἄλλο μισὸ τὸ ἔχουν γράψει ὁ Ἄσαφ (12), οἱ υἱοὶ Κορὲ (11), Σολομώντας (2 ψαλμούς, τους 72 και 127), Μωυσής (1, τον 90ο), Αϊμάν (1), Εθάν (1, τον 89ο), οι υπόλοιποι 50 ψαλμοί είναι ανώνυμοι.
Η συνοδεία με κάποιο μουσικό όργανο ήταν σχεδόν απαραίτητη, για το λόγο αυτό στα εισαγωγικά σχόλια τους αναφέρονται οδηγίες για τον τόνο, το ρυθμό και το ύφος της εκτέλεσης από τους μουσικούς. Δεκαπέντε ψαλμοί ονομάζονται “Ωδές των αναβαθμών” (120-134) επειδή τους τραγουδούσαν αναβαίνοντας τα σκαλιά του ναού, ή το δρόμο για το όρος Σιών. Ο Ιησούς αγαπούσε τους ψαλμούς. Ο 31ος ψαλμός ήταν από τους αγαπημένους Του, τα τελευταία λόγια Του ήταν παρμένα από αυτόν. Στην επίγεια διακονία Του χρησιμοποίησε αποσπάσματα τους: Ματθαίος 27:46 (Ψαλμός 22:1), Λουκάς 23:46 (Ψαλμός 31:5). Ανέφερε δε, ότι πολλοί ψαλμοί γράφτηκαν γι Αυτόν (Λουκάς 24:44).
Χρόνος συγγραφῆς τῶν ψαλμῶν τοῦ Δαβὶδ εἶναι τὰ ἔτη 1005-966π.Χ. ἐνῶ οἱ υπόλοιποι ψαλμοὶ ἔχουν γραφεῖ σὲ διάφορες ἐποχές. Οι ψαλμοί γράφτηκαν σε μια περίοδο από την εποχή του Μωυσή μέχρι την αιχμαλωσία του λαού από τη Βαβυλώνα. Ο Δαβίδ τους συγκέντρωσε θέλοντας να δημιουργήσει μια συλλογή από ύμνους και προσευχές λατρείας, δοξολογίας και ευχαριστίας. Εκτός του Δαβίδ, στη διάταξη των ψαλμών έχουν συμβάλει και οι Ιωσαφάτ, Ιεζεκίας, Ιωσίας. Τέλος, ο Έσδρας μετά την επιστροφή από την εξορία, πιθανότατα συγκέντρωσε τη συλλογή, δίνοντας της τη σημερινή μορφή.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ
ΟΙ ΨΑΛΜΟΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ
Η λέξη «ψαλμός» προέρχεται από το ρήμα «ψάλλω» που σημαίνει υμνώ μελωδικά τον Θεό, προσφέρω στον Θεό λατρεία με ύμνους μελωδικούς, τραγουδώ με άσματα τον Θεό, λατρεύω τον Κύριο υμνώντας Αυτόν με ψαλμωδίες.
Ο Δαυΐδ ο Βασιλέας και Προφήτης είναι ο ποιητής των εκατό πενήντα (150) ψαλμών που συμπεριλαμβάνονται στο γνωστό και προσφιλές σε όλους τους πιστούς της Εκκλησίας «Ψαλτήριον». Το «Ψαλτήριον» χωρίζεται σε πέντε μέρη, σε συσχέτιση με την Πεντάτευχο του Μωσαϊκού νόμου.
Η Εκκλησία μας από τους πρώτους αιώνες της Λατρείας χρησιμοποίησε το «Ψαλτήριον» για να υμνήσει τον Θεό, στις κοινές συνάξεις των πιστών, που γίνονταν στους «οίκους του Κυρίου» δηλαδή στους Ιερούς Ναούς.
Και μάλιστα οι πιστοί είχαν πολλή ευλάβεια τους ψαλμούς και ευχαριστούνταν από την ακρόασή τους, σε σημείο να στέκονται όρθιοι, όταν γινόταν η απαγγελία τους. Γι’ αυτό καθιέρωσαν τα λεγόμενα «Καθίσματα» δηλαδή τα μικρά ψαλλόμενα τροπάρια που μεσολαβούν μεταξύ της κάθε ενότητας του ψαλτηρίου, ώστε να κάθονται για λίγο οι πιστοί. Απ’ αυτά τα τροπάρια έλαβαν την ονομασία «Καθίσματα» οι είκοσι (20) ενότητες του «Ψαλτηρίου», που διαβάζονται στην Εκκλησία μας (κυρίως στα Μοναστήρια) κάθε εβδομάδα μία φορά πλήρως και την Μεγάλη Τεσσαρακοστή δύο φορές.
Εκτός όμως από τον καθιερωμένο τρόπο της απαγγελίας του «Ψαλτηρίου» (ανάγνωση), πολλοί στίχοι των ψαλμών, ψάλλονται στη Θεία Λατρεία. Όπως παραδείγματος χάριν το «προκείμενο» του Εσπερινού που ψάλλεται μετά την «Επιλύχνιον Ευχαριστίαν» δηλαδή το «Φως ιλαρόν…» κατά τις καθημερινές και τις μεγάλες Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές. Ομοίως και τα «προκείμενα» που ψάλλονται στην Μικρή Είσοδο της Θείας Λειτουργίας, καθώς και τα «Κοινωνικά» δηλαδή οι ύμνοι που ψάλλονται λίγο πριν κοινωνήσουν οι πιστοί.
Όλες οι ακολουθίες του νυχθημέρου απαρτίζονται και πλαισιώνονται με τους ψαλμούς του Δαυΐδ. Οι στίχοι που μεσολαβούν μεταξύ των «Στιχηρών» και των «Αποστίχων» του Εσπερινού, καθώς και μεταξύ των «Στιχηρών των Αίνων» ή των «Αποστίχων» τους στην Ακολουθία του Όρθρου, προέρχονται από το «Ψαλτήριον».
Το πρώτο μέρος της Ακολουθίας του Αποδείπνου αποτελείται από ψαλμούς. Ομοίως και οι «Ώρες» της Εκκλησίας μας (Πρώτη, Τρίτη, Έκτη και Ενάτη) στο μεγαλύτερό τους μέρος απαρτίζονται από ψαλμούς. Ακόμη και στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως, που προετοιμάζει τους πιστούς για τη συμμετοχή τους στην Τράπεζα των Φρικτών Μυστηρίων, έχει συμπεριληφθεί ένα μικρό μέρος των ψαλμών.
Πολλοί από τους ψαλμούς έχουν μελοποιηθεί και καλύπτουν τις Λειτουργικές ανάγκες, συμπεριλαμβανόμενοι στις Ακολουθίες της Εκκλησίας, όπως π.χ. οι λεγόμενοι «Πολυέλεοι» που ψάλλονται κατά τις μεγάλες Εορτές και κατά τις Ιερές Αγρυπνίες, αμέσως μετά την Ανάγνωση του «Ψαλτηρίου» του Όρθρο, και είναι στίχοι ψαλμών που σχετίζονται με το θέμα της εκάστοτε Εορτής.
Το «Ψαλτήριον του Δαυΐδ» είναι ένας πολύτιμος θησαυρός για την Εκκλησία μας γιατί πλουτίζει την Λατρεία και την Υμνολογία της και όταν διαβάζεται και όταν ψάλλεται. Τέρπει τους πιστούς, τους ενισχύει στον αγώνα τους κατά των αοράτων εχθρών και στερεώνει την αγάπη τους προς τον Θεό.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ
Οι ψαλμοί έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη ζωή των εβραϊκού λαού. Ιδιαίτερα στην πνευματική ζωή, ήταν αναπόσπαστο κομμάτι. Υπήρχαν αρκετοί και σημαντικοί λόγοι γι αυτό:
χρησίμευαν στη λατρεία του λαού του Θεού
έδιναν ευχαριστία, δοξολογία και αίνο στο Θεό
περιείχαν ζωντανές αλήθειες του Θεού και βοηθούσαν στο να έχουν σωστή θεολογία (κάτι παρόμοιο με την Αγία Γραφή σε μας)
μάθαιναν πως να προσεύχονται και να ευχαριστούν το Θεό
έδιναν παρηγοριά και πνευματική ενίσχυση
ο Θεός τους μιλούσε μέσα από τους ψαλμούς
περιείχαν προφητείες για την έλευση του Μεσσία, κ.α.
Τρεις σημαντικές κατηγορίες που θα μπορούσαν να ταξινομηθούν οι ψαλμοί, σύμφωνα με τον πνευματικό ρόλο που επιτελούσαν είναι:
Ψαλμοί δοξολογίας του λαού (8, 19, 29, 33, 65, 98, 103, 104, 105, 111, 113, 114, 117, 135, 136, 145, 150)
Ψαλμοί ατομικής δοξολογίας (18, 30, 32, 34, 41, 66, 92, 116, 118)
Ψαλμοί δεήσεως και ατομικού θρήνου (3, 5-7, 13, 17, 22, 25-28, 31, 35, 38, 39, 42, 43, 51, 54-57, 59, 61, 63, 64, 69, 70, 71, 76, 88, 102, 109, 120, 130, 140, 141-143)
Κατά μία άλλη έννοια οἱ ψαλμοὶ χωρίζονται συνοπτικῶς κατὰ εἶδος ὡς ἑξῆς[1]:
1) Ὕμνοι: Ψαλμοί 8, 19, 29, 33, 46, 47, 48, 76, 84, 87, 93, 96, 100, 103-106, 113, 114, 117, 122, 135, 136, 145-150
2) Δεήσεις: α) Συλλογικές: ψαλμοί 12, 44, 60, 74, 79, 80, 83, 85, 106, 123, 129, 137 β) Ἀτομικές: ψαλμοὶ 3, 5-7, 13, 17, 22, 25, 26, 28, 31, 35, 38, 42, 43, 51, 54-57, 59, 63, 64, 69-71, 77, 86, 102, 120, 130, 140-143
3) Δοξολογίες: ψαλμοὶ 18, 21, 30, 33, 34, 40, 65, 67, 68, 92, 116, 118, 124, 129, 138, 144
4) Μικτὰ εἴδη: ψαλμοὶ 27, 31, 28, 57, 89, 119, 1, 112, 127, 25, 32, 37, 73, 2, 50, 75, 81, 82, 85, 95, 110
Επιπλέον, μπορεί κάποιος να βρει τον εξής πιο αναλυτικό διαχωρισμό των Ψαλμών[4]:
Το βιβλίο των Ψαλμών διαιρέθηκε σε πέντε ενότητες: α) ψαλμοί 1-42, β) ψαλμοί 43-72, γ) ψαλμοί 73-84, δ) ψαλμοί 90-106 και ε) ψαλμοί 107-150. Καθεμιά ενότητα τελειώνει με μια δοξολογία. Οι ψαλμοί ταξινομούνται και σε κατηγορίες ανάλογα με το περιεχόμενό τους.
Οι κυριότερες θεματικές κατηγορίες είναι οι εξής:
Ψαλμοί εμπιστοσύνης (3, 4, 20, 55, 61, 91, 125)
Ψαλμοί ευχαριστίας (9, 18, 21, 28, 33, 34, 66, 76, 85, 116, 124, 135, 138)
Ψαλμοί δοξολογίας (30, 34, 40, 113, 117, 124, 145, 146-150)
Ψαλμοί μετάνοιας και ομολογίας (6, 25, 32, 38, 51, 102, 130, 143)
Ψαλμός ελέους (51)
Ψαλμός πόνου (69)
Ψαλμοί για προστασία (5, 7, 41, 64, 140, 141)
Θρήνος (79)
Μεσσιανικοί ψαλμοί (2, 8, 16, 22, 45, 69, 89, 110, 118, 132 / προφητικοί για τον Μεσσία)
Θεοκρατικοί ψαλμοί (95, 96, 97, 98, 99, 100 / αναφέρονται στην κυριαρχία του Θεού)
Ιστορικοί ψαλμοί (78, 81, 105, 106, 114)
Ψαλμοί των Αναβαθμών (120-134)
Πρωινή προσευχή (5)
Προσευχές (28, 34, 52, 54, 56, 57)
Μακαρισμοί (1, 84)
Στοχασμοί (36)
Πολεμικά θούρια (46, 68, 144)
Πολεμικό εμβατήριο (108)
Ψαλμοί κατάρας (35, 52, 58, 59, 69, 109, 137)
Ψαλμοί ακροστιχίδας-αλφαβητικοί (25, 34, 111, 112, 119, 145)
Ψαλμοί που αρχίζουν και τελειώνουν με το “αλληλούια” (146-150)
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΑΛΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
Εκτός από τη λατρεία, οι ψαλμοί χρησιμοποιούνταν και σε αρκετές εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Συγκεκριμένοι ψαλμοί ψέλνονταν σε ειδικές εκδηλώσεις: στη γιορτή αφιερώσεως (30ος), στη γιορτή Φουρείμ (7ος), στη γιορτή της Πεντηκοστής (29ος), το Πάσχα (83ος και 135ος), στο μνημόσυνο καταστροφής του ναού (137ος), τις τελευταίες μέρες της γιορτής της Σκηνοπηγίας (29ος), στη στέψη βασιλιά (2ος), για να γιορταστεί κάποιο ειδικό γεγονός της ζωής του βασιλιά (132ος), στη διάρκεια καθημερινών θυσιών ολοκαυτώματος (24ος, 38ος, 81ος, 82ος, 92ος, 93ος, 94ος, κ.α.).
Ο ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ
Κάθε Ψαλμός έχει λεχθεί και έχει συνταχθεί υπό του Αγίου Πνεύματος ,ώστε, να ανακαλύπτουμε σε αυτούς τα σκιρτήματα της ψυχής μας … και να μας υπενθυμίζουν τις εσωτερικές παρεκτροπές μας και να μας παρακινούν σε διόρθωση.
Εάν καταδιώκεσαι από τους συγγενείς και φίλους σου και είναι πολλοί εκείνοι που έχουν ξεσηκωθεί εναντίον σου, απάγγειλε τον 3ο Ψαλμό.
Εάν βλέπεις τους πονηρούς να θέλουν να σου στήσουν παγίδα και θέλεις να εισακουστεί η προσευχή σου, σηκώσου πριν ξημερώσει και ψάλλε τον 5ο Ψαλμό.
Εάν θέλεις να αναφωνήσεις γεμάτος θαυμασμό και ευγνωμοσύνη προς τον Κύριο, επειδή βλέπεις παντού απλωμένη τη χάρη του Σωτήρος και επειδή σώθηκε το ανθρώπινο γένος, τότε ψάλλε τον 8ο Ψαλμό.
Όταν δε ακούσεις μερικούς να βλαστημούν την Θεία Πρόνοια, όχι μόνο να μη μετέχεις στην ασέβειά τους, αλλά να παρακαλάς τον Θεό, λέγοντας τους Ψαλμούς 13 και 52.
Εάν θέλεις να αφοσιωθείς τελείως στον θεό και ακούσεις τους εχθρούς να σε ειρωνεύονται ,μη ταράζεσαι. Να παρηγορείς την ψυχή σου με την ελπίδα στον θεό και καταπραΰνοντας τις στενοχώριες της ζωής ψάλλοντας τον 14ο ψαλμό.
Ευθυγραμμιζόμενη η ψυχή με την μελωδία των (Ψαλμικών ) λόγων ξεχνά τα πάθη και γεμάτη χαρά βλέπει προς το εν Χριστώ φρόνημα ,σκέφτεται και επιθυμεί τα άριστα.
Όσο καλύτερη είναι η ζωή των αγίων από εκείνη των υπολοίπων, τόσο και τα λόγια τους είναι καλύτερα και δυνατότερα από τα δικά μας.
Ο ασκητής ( και ιδιαίτερα ο αγωνιζόμενος χριστιανός ) πρέπει με σχολαστικότητα να καταγίνεται στην κατανόηση κάθε λέξεως της Αγίας Γραφής.
Δεν πρέπει να μελετά κανείς τεμπέλικα τον νόμο του Κυρίου. Δεν επιτρέπεται άλλοτε μεν να μελετά κανείς αυτό, άλλοτε δε όχι, αλλά πάντοτε και συνεχώς να είναι αφοσιωμένος στα θεία λόγια.
Για την έρευνα των Γραφών και την αληθινή γνώση τους χρειάζεται έντιμη ζωή, καθαρή ψυχή και κατά Χριστόν αρετή, ώστε ο νους να βαδίζει τον δρόμο της και να μάθει όσο είναι προσιτό περί του Θεού Λόγου.
«ΑΝΑΠΑΥΣΙΣ ΚΟΠΩΝ ΗΜΕΡΙΝΩΝ»
Η σημαντικότερη συμβολή του μεγαλειώδους αυτού έργου, του Ψαλτηρίου, έγκειται στην ευεργετική του επίδραση στον άνθρωπο που γίνεται επιτακτική ανάγκη λίγω της κούρασης που βιώνει ο άνθρωπος, ειδικά στη σημερινή εποχή. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την επίδαση της προσευχής στους μεγάλους που ζουν καθημερινά την ένταση, την αγωνία, το άγχος, το φόβο. Κι εάν η επίδραση αυτή είναι αναγωογονητική για τους μεγάλους, πόσω μάλλον για τα παιδιά, που βρίσκονται στην κρίσιμη φάση της ζωής τους, κατά την οποία διαμορφώνεται η προσωπικότητά τους. Στην περίοδο κατά την οποία είναι πολύ σημαντικό να προασπιστεί η πνευματική τους ισορροπία και να θεμελιωθεί βαθιά στην ψυχή τους η πίστη και η ελπίδα προς τον Θεό, το Δημιουργό και Ύψιστο Πατέρα όλων. Με επιστημονική τεκμηρίωση, η Αγλαΐα Μπούθα σκιαγραφεί την εξέλιξη αυτής της ανάγκης καθώς και την βέλτιστη ανταπόκριστη που βρίσκει ο άνθρωπος καταφεύγοντας στις σελίδες του Ψαλτηρίου.
[Γράφει η Αγλαΐα Μπούθα. Εφημερίδα Ημερησία, 17/03/2003.
http://www.imerisia-ver.gr/qu_article/030317001/darticle ]
«… χρειάζονται ψυχικές και πνευματικές δυνάμεις, τέτοιες, που να μπορούν να εξουδετερώσουν τις δυσκολίες που συναντάμε διαρκώς. Και η πιο μεγάλη δυσκολία είναι η αίσθηση της κούρασης που νιώθουμε όλοι μας, από την κρίση της εποχής μας, από τις πάμπολλες απειλές που μας περιβάλλουν, από τη σκοτεινιά που έχει στον ορίζοντά της η Γη των ανθρώπων. Που να βρεις κουράγιο και δύναμη και αισιοδοξία; Από που να αντλήσεις τον ενθουσιασμό που απαιτείται για να πλάσεις την ήρεμη και ευσυνείδητη γυναίκα; Τόσα προβλήματα μας ταλαιπωρούν, τόσες αγωνίες μας μαστίζουν, έχουμε τόση ανησυχία. Το αποτέλεσμα είναι η καταθλιπτική κούραση με την οποία δε μπορούμε εύκολα να τα βγάλουμε πέρα.
Γι’ αυτό είναι το βασικότερο να αρχίσουμε από κει. Αν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε και να εξουδετερώσουμε αυτή την κούραση, αυτή την ψυχική αυταπάτη, θα έχουμε τη δύναμη να επέμβουμε ήρεμα και δυναμικά και στη γενικότερη καταστρεπτική κρίση, που περνάει η κοινωνία μας ολόκληρη.
1. Από πού η κούραση;
Για να βαθύνουμε περισσότερο αποτελεσματικά πρέπει να δούμε όχι το σύνολο, αλλά συγκεκριμένα και ξεχωριστά τους ανθρώπους, εσένα κι εμένα. Από μας αποτελείται το σύνολο και η δική μας κατάσταση επηρεάζει τους γύρω μας. Νιώθεις συχνά όχι μόνο κούραση αλλά και εξάντληση κι αδυναμία να τα βγάλεις πέρα με την καθημερινή ζωή. Αυτό σε κάνει πιο ευερέθιστη και πιο ευέξαπτη. Συχνά δεν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου. Και τον επιβεβαιώνεις, ότι είναι φυσική μια τέτοια κατάληξη, ύστερα από την υπέρμετρη κούραση που σε καταβάλλει. Αλλά γιατί αυτή η κούραση; Την αιτία τη βρίσκεις στο ότι έχεις αυξημένες ευθύνες και υποχρεώσεις. Σπίτι, παιδιά, επαγγελματική δραστηριότητα, κοινωνικές εργασίες, κοσμική ζωή… και τόσα άλλα, που τα ακολουθείς με όσο γίνεται μεγαλύτερη φροντίδα και συμμετοχή. Όλα αυτά φέρνουν κούραση. Αυτό είναι το πρώτο απλοϊκό συμπέρασμα. Μήπως υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος; Μήπως όλα αυτά, η αεικίνητη πολυπραγμοσύνη είναι μια εκδήλωση αυτού του ίδιου του κόπου, μήπως αποδεικνύουν μάλλον μια υπάρχουσα κούραση, που οδηγεί στην έντονη προς τα έξω ζωή; Μία ερώτηση που μπορεί κανείς να υποβάλλει στον εαυτό του είναι: Πώς ξυπνάω το πρωί; κουρασμένη ή ξεκούραστη; Πώς ξεκινάει κάθε Δευτέρα η εβδομάδα μου, με κέφι και φρεσκάδα ή με δυσκολία και βαριεστιμάρα; Έχετε ακόμη προσέξει πόσο ευαίσθητοι γίναμε στις αλλαγές του καιρού, πόσο πελαγώνουμε στις δυσκολίες του επαγγέλματος και πόσο ανυπόφοροι μας γίνονται μερικές φορές και οι πιο κοντινοί μας άνθρωποι; Νομίζουμε πως η αντοχή μας έφτασε στην άκρη της. Και το τραγικό είναι, ότι μπορεί να αισθανόμαστε έτσι το φθινόπωρο, τη Δευτέρα ή το πρωινό. Αυτό όμως είναι ένα αναμφισβήτητο σημάδι ότι δεν πρόκειται για κούραση σωματική, φυσιολογική, αλλά προκαλείται από βαθύτερα αίτια, που είναι ριζωμένα μέσα στην ψυχή μας. Υπάρχει μια στενή και αμοιβαία σχέση ανάμεσα στους ψυχολογικούς παράγοντες και στα σωματικά αίτια της κούρασης και της δυσθυμίας. Γι’ αυτό δεν είναι δυνατό να λυθεί το πρόβλημα αναπτυγμένων, πολιτισμένων ανθρώπων με μόνη τη σωματική ξεκούραση. Ακόμα, δεν λύνεται το θέμα ούτε με μια διασκέδαση των ίδιων μας των σκέψεων μέσα σε μια συντροφιά, που κάνει κέφι και επιφανειακές συζητήσεις. Είναι μια τραγική πλάνη να νομίζουμε ότι είναι δυνατό να ξαναβρίσκουμε τις εσωτερικές μας δυνάμεις, πίνοντας, κάνοντας ταξίδια ή παίρνοντας χάπια. Όλα αυτά είναι απλώς μια μετάθεση της προσοχής μας, μια προσπάθεια να ναρκωθούν τα ψυχολογικά αίτια, μια επέμβαση να εγκαταστήσουμε μέσα μας τη λήθη. Αλλά αυτή η λησμονιά δεν έρχεται μόνιμα.
2. Το δίδαγμα της Ιατρικής
Φαίνεται περίεργο, είναι όμως αποδεδειγμένο, ότι η έλλειψη ύπνου οδηγεί γρηγορότερα και ασφαλέστερα στο θάνατο παρά η έλλειψη τροφής. Το ίδιο συμβαίνει και με την ψυχή μας. Προχωρούμε στην αυτοκαταστροφή μας, πιο σταθερά και πιο γρήγορα, από τον εσωτερικό μας κόπο, από την ψυχική καταπόνηση, παρά από το σωματικό κόπο. Δεν είμαστε ικανοί να υπερνικήσουμε την κούραση και τη δυσθυμία, γιατί δε μπορούμε να διαβλέψουμε την ψυχική επίδραση όλων αυτών των καταστάσεων. Μέσα στην κούραση μειώνεται η σωματική και η ψυχική μας απόδοση. Είναι αξιόλογο να προσέξουμε πόσο αυτά τα δυο συνυφαίνονται και μας παρουσιάζουν τα αποτελέσματά τους. H μνήμη, η φαντασία παραλύουν. Δε μπορούμε να γλυτώσουμε από ορισμένες εικόνες και σκέψεις, που διαρκώς επανέρχονται και επαναλαμβάνονται μέσα μας. Κολλάνε θα έλεγα στο νου μας σαν έμμονες ιδέες και σιγά – σιγά όλο μας το είναι στρέφεται σταθερά σαν γύρω από έναν πόλο.
Έχετε προσέξει, όταν βλέπετε και ξαναβλέπετε μερικούς ανθρώπους, ότι επαναλαμβάνουν διαρκώς το ίδιο θέμα. Έχουν υποστεί μια εσωτερική πόλωση. Εάν τους συναντήσετε πάνω από τρεις φορές θα ξέρετε την τέταρτη για ποιο πράγμα θα σας μιλήσουν. Θα είναι πάλι το ίδιο! Θα πουν για κάποιον που τους αδίκησε ή τους αδικεί, για τον πόνο στη μέση τους, ή για τη δίαιτα που συνεχίζουν χωρίς να χάσουν γραμμάριο. Είναι συνεχώς το ίδιο μοτίβο. Και δεν πρόκειται για το θέμα αυτό καθ’ αυτό, που είναι τόσο ζωτικής σημασίας, και γι’ αυτό διαρκώς μένουν στο ίδιο σημείο, αλλά πρόκειται για μια ψυχική εκδήλωση κούρασης, που απλώς κρεμάστηκε από το ένα και το ίδιο μόνο θέμα. H κούραση κάνει έτσι τον άνθρωπο απαθή προς όλα τα άλλα γύρω του και ευαίσθητο και ξύπνιο μόνο σ’ ένα θέμα. Αυτό είναι το ένα συμπέρασμα. Υπάρχει όμως και δεύτερο: Σε άλλους η κούραση επιδρά με ένα διαφορετικό τρόπο: τους κάνει ευερέθιστους και ευέξαπτους. Κάνουν μηχανικές και αυτόματα αντανακλαστικές κινήσεις, σπασμωδικές κινήσεις όπως τις λέμε συνήθως. Οι λειτουργίες της θέλησης και της γνώσης εξαντλούνται και καταλήγουν στο να μην έχουν επίγνωση, χάνουν την ίδια τους την προσωπικότητα και μαζί μ’ αυτή το αίσθημα της ευθύνης.
Ακολουθεί ένας φαύλος κύκλος. H κούραση φέρνει υπερένταση, δραστηριότητα, πολυπραγμοσύνη και την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν ανεξάντλητες δυνάμεις. Μπορεί να οδηγήσει και μέχρι του σημείου να νιώθει κανείς μια μέθη στη δραστηριότητά του. Τότε είναι γνωστό ότι αυξάνει η ποσότητα εργασίας και ελαττώνεται η ποιότητα. Αυτό οδηγεί σε λάθη, σε λανθασμένες εκτιμήσεις των συνθηκών και των πραγμάτων, ακολουθούν διαπληκτισμοί με τους γύρω, μια έντονη διάθεση να τα ξεχάσει όλα κανείς μ’ ένα ταξιδάκι ή μια εξωτερική μεταβολή και στο τέλος δε γίνεται παρά μια μεγαλύτερη και αξεπέραστη παρεξήγηση των πάντων. Δεν είναι ανεξήγητη αυτή η διάθεση φυγής, που μας στρώνει σε ονειροπολήσεις για τον τόπο της απόλυτης αποδέσμευσης από όλα. Λέμε συχνά: να έφευγα και δεν ήθελα τίποτε άλλο. Θέλουμε να φύγουμε για να απαλλαγούμε από αυτό το μπερδεμένο κουβάρι των περιπλεγμένων υποθέσεων, που μέσα του χανόμαστε και δεν έχουμε την δύναμη να ξεμπερδέψουμε. Τι θαυμάσια να φεύγαμε!
3. O δρόμος πηγαίνει αντίστροφα
Πράγματι, ο δρόμος που φέρνει σε μια απαλλαγή από όλα, είναι διαφορετικός από τη φυγή σ’ άλλους τόπους. Είναι ένας δρόμος όπου πρέπει να κυριαρχήσει μια προσπάθεια περιστολής, συγκράτησης, αυτοπροστασίας από την πολυπραγμοσύνη ή την παραλυτική απάθεια. Και για τα δυο αυτά συμπτώματα κούρασης αποκτάμε καινούργιες δυνάμεις αν προσπαθήσουμε να καταστείλουμε αυτή τη νοσηρή “πλεονεξία” θα έλεγα για δράση και ενεργητικότητα, για διασκέδαση, για εξωτερικές διασπάσεις. Από τα συμπτώματα θ’ αρχίσουμε για να φτάσουμε το δημιουργικό αίτιο. Με την περιστολή και την συσπείρωση στον εαυτό μας θα εξοικονομήσουμε δυνάμεις και θα έχουμε για λίγο, μια, κάποια ανάπαυση.
Με αυτές τις πρώτες μικρές δυνάμεις θα μπορέσουμε να κάνουμε αξιόλογο βήμα. Να καταλαβαίνουμε σε ποια μορφή κούρασης πέφτουμε. Είναι σημαντικό! Είμαστε από τους ανθρώπους, που η κούραση αρχίζει σιγά-σιγά στην αρχή της ημέρας ή της εβδομάδας και φτάνει στο κορύφωμά της προς το τέλος ή είμαστε από εκείνους που ξεκινάνε με την αίσθηση της κούρασης και μέρα με τη μέρα χαλαρώνουν και ηρεμούν στο τέλος; ‘H πάλι ζούμε κάτι ανάμεικτο; Είναι σοφό να γνωρίσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εαυτού μας ως προς την έκφραση της κούρασης. Γιατί πρέπει να ξέρουμε ότι είμαστε οργανισμοί ψυχοσωματικοί και αποτελούμαστε από πολλές λειτουργίες. Θα αρχίσουμε μια σοβαρή δουλειά εναντίον της κούρασης όταν προσέξουμε κάτι: Στην εργασία μας τη βασική, σ’ αυτή που δίνεται ο πιο πολύς χρόνος της ζωής μας, απαιτούνται ορισμένες λειτουργίες. Ένας περιορισμένος αριθμός λειτουργιών από το σύνολο που διαθέτει ο οργανισμός μας. Πρέπει λοιπόν λειτουργίες που για πολύ χρόνο ενεργούν να σταματήσουν για λίγο και να τεθούν σε κίνηση, άλλες που έμειναν ανενεργές. Αυτή η προσπάθεια, αποτέλεσμα της γνώσης των εσωτερικών μας γεγονότων θα φέρει ένα αποτέλεσμα απροσδόκητα καλό.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα: Όταν για ένα διάστημα της ημέρας κουραζόμαστε σωματικά, για να ξαναβρούμε την ισορροπία μας, χρειάζεται μια μέτρια πνευματική εργασία. Αν πάλι εργαζόμαστε πνευματικά, τότε μόνο θα ξαναβρούμε τις δυνάμεις μας, όταν ακολουθεί μια μέτρια σωματική άσκηση. Αυτό μπορεί να είναι ένας περίπατος, δουλειές, όπως είναι η αγορά, έξω από το σπίτι, λίγη κηπουρική, ένα ελαφρύ άθλημα. Ανάλογα με το είδος της πνευματικής εργασίας μπορεί να είναι και η δραστηριότητα που θα ασκήσουμε. Κάποτε που έκανε εντύπωση και δε μπορούσα να το καταλάβω το ότι πολλοί γιατροί και κυρίως χειρούργοι, ασχολούνται με τη ζωγραφική. Άλλοι πάλι επιστήμονες, παίζουν κάποιο μουσικό όργανο, ανήκουν σε μία ορχήστρα, ή γίνονται τόσο καλοί, που οργανώνουν και δικά τους ρεσιτάλ! Δεν είναι περίεργο πια. Τους καταλαβαίνω απόλυτα! O καθένας μπορεί να βρει ύστερα από μικρούς πειραματισμούς την εξισορροπούσα δική του απασχόληση. Αρκεί να είναι μια έρευνα, που προσπαθεί να γνωρίσει το σύνολο του ανθρώπου και την ψυχή και το σώμα του. Όταν τα βλέπουμε σαν ένα μόνο σύνολο, τότε προχωρούμε σε βάθος. H χαλάρωση, η ξεκούραση που θα θελήσουμε, πρέπει να περιλαμβάνει όλο μας το είναι.
Σκέφτομαι ακόμη τη γυναίκα ξεχωριστά. Όταν είναι νοικοκυρά ίσως της λείπει μια πνευματική τροφοδοσία. Λίγη μελέτη είναι αναγκαία, παρακολούθηση ενός ωραίου έργου, ένα μυθιστόρημα, μια επαφή γενικά με τον κόσμο του πνεύματος. Αποκαρδιωνόμαστε με τη ρουτίνα του νοικοκυριού και πετάμε τα πάντα στην άκρη. Εκεί ακριβώς είναι που η ζωή φαίνεται αβάσταχτη. Δεν αρκεί το να κάνουμε τα καθήκοντά μας ως προς το σπίτι και τα παιδιά. H ψυχή μας, η φαντασία μας, ο πνευματικός μας χώρος μένει διψασμένος, τόσο βασανιστικά απότιστος, που νιώθουμε δυσφορία, ασφυξία, κούραση αμέτρητη. Είναι θαυμάσια η εναλλαγή σωματικής προσπάθειας και πνευματικού εμπλουτισμού. Ξαναγινόμαστε ακέραια ανθρώπινα όντα.
4. Και λίγα για την εργαζομένη
Εκεί όπου η κούραση φαίνεται τρομερά μεγάλη, είναι στα μάτια και στις νευρικές κινήσεις της εργαζομένης γυναίκας. Και η εργασία είναι δυο ειδών: άλλες δουλεύουν σε τεχνικές δουλειές, δακτυλογράφοι, νοσοκόμες, πωλήτριες κλπ. και άλλες σε πνευματικές εργασίες, όπως επιστήμονες διάφοροι, επιχειρηματίες κλπ. H κάθε ομάδα από αυτές τις γυναίκες έχει τη δική της ξεχωριστή μορφή κούρασης. Πάντως όλες μπορούν να βρουν το αντίβαρό τους. Στις τεχνικά απασχολημένες χρειάζεται μια πνευματική ξεκούραση και στις πνευματικά μια χειρωνακτική απασχόληση, πάντως όλες στο τέλος καταλήγουν στο σπίτι! Εδώ είναι το πρόβλημα. Πώς βλέπουμε και πώς αντιμετωπίζουμε τις δουλειές του σπιτιού; Δεν αμφισβητεί κανείς ότι η εργαζόμενη γυναίκα δουλεύει για “δυο”. Ίσως πολλές σκεφτούν ότι κάνω ένα κακόγουστο χιούμορ… Αλίμονο, θα ήταν βρισιά κάτι τέτοιο για την προσωπικότητα της γυναίκας. Κάτι τέτοιο δε γίνεται. Το σκέφτομαι όμως σοβαρά ως εξής: Μέσα στο σπίτι η πνευματικά εργαζόμενη γυναίκα θα βρει το αντίβαρο των χειρωνακτικών εργασιών που της λείπει. Θα μαγειρέψει, θα πλύνει, θα σφουγγαρίσει… ωραία σωματική άσκηση. Αντίστροφα η σωματικά εργαζομένη, θα κάνει τις δουλειές αυτές σαν προσωπική σχέση με τους λίγους αγαπημένους ανθρώπους της οικογένειάς της. Δουλεύοντας απρόσωπα σε κάποιες μηχανές, θα έχει την ευκαιρία να ανοίξει την καρδιά της και να κάνει το νοικοκυριό της ένα ζεστό προσωπικό δώρο σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Πάντοτε μπορούμε να βρούμε κάποιο τρόπο.
5. Οι οδυρμοί της ανθρώπινης καρδιάς
Αλλά, όσο κι αν τακτοποιήσουμε με πρακτικότητα και σύνεση τις ασχολίες μας, όσο κι αν ισοσταθμίζουμε τη σωματική και τη διανοητική κούρασή μας, θα προσέξουμε, και πάλι ότι δε βρίσκουμε τέλεια ξεκούραση και χαλάρωση. Μια άλλη περιοχή της ύπαρξής μας ακόμη δεν έχει ξεκουραστεί. Είναι ο χώρος της “πνευματικής μας καρδιάς”, ο τόπος του είναι μας, όπου συνενώνεται η καρδιά και το πνεύμα μας, ο ίδιος ο πυρήνας της ύπαρξής μας. Εκεί μέσα τα πάντα βρίσκονται σε μία ταραχώδη κατάσταση, σε μια ανελέητη δίνη. Είναι το δυσκολότερο έργο που έχουμε να επιτελέσουμε, το: να ξεκουράσουμε τα πνευματικά μας βάθη. Κάθε εξωτερικός ερεθισμός σ’ αυτά τα βάθη εισχωρεί, κάθε πρόβλημα εκεί κατασταλάζει. Κάθε ανησυχία τρυπώνει εκεί μέσα και κάθε οδύνη φυτεύεται στα απαλά αυτά χώματα. Πώς είναι δυνατόν μόνο με ένα λογικό ισολογισμό των διαφόρων δυνάμεών μας να έχουμε και την εσωτερική γαλήνη; Μια τέτοια προσπάθεια θα έβρισκε ανταπόκριση μόνο σ’ ένα μηχανικό κατασκεύασμα και όχι στα φυλλοκάρδια ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να μείνουμε σε ίσως σαφείς, παρ’ όλα αυτά μονομερείς, συμβουλές δραστηριότητας καλά ζυγισμένης. Υπάρχει μέσα μας αυτή η καρδιά που ανταπαντά με έναν οδυρμό σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα ή με μια κραυγή χαράς σε κάθε πνευματική πανδαισία, που μπορεί να προσφέρουμε στον εαυτό μας. Αλλά, επειδή, μάλλον προβλήματα και δυσκολίες αντιμετωπίζουμε συχνότερα, γι’ αυτό ακούμε πιο πολλές φορές τον “οδυρμό της καρδιάς”, παρά την ευχαριστημένη της ιαχή.
Τι μπορεί να μας βοηθήσει τότε; Ίσως μια συναίσθηση βασικά της ύπαρξης αυτού του οδυρμού. Αλλά κι αν το καταλάβουμε αυτό, ποὺ μπορούμε να στραφούμε; H πιο απλή απάντηση, η πιο αληθινή είναι: στο Θεό! Ναι, μονάχα στην πιο δυνατή μας ελπίδα θα βρούμε την ανταπόκριση που ζητάμε. Σε μία τέτοια στιγμή συνειδητοποίησης η πρώτη ενδόμυχη κίνηση που κάνουμε, είναι το να σκεφτούμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να προσευχηθούμε σ’ Αυτόν. Να προσευχηθούμε… με τι λόγια… Τι να πούμε; Ας μη θεωρήσουμε απρόσιτη αυτή τη διέξοδο. Είναι αληθινά η μόνη σωτήρια και βοηθητική και υπάρχει ένα μικρό σε μέγεθος, αλλά απίστευτα ασύγκριτο σε δύναμη βιβλίο, που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σαν βάση και σαν ξεκίνημα. Είναι το βιβλίο των Ψαλμών του Δαβίδ, το λεγόμενο Ψαλτήρι. Γνωστό σε όλους μας, αλλά πολύ λίγο γνώριμο στην καρδιά και στο πνεύμα μας. Εκεί μέσα θα μάθουμε και τον τρόπο που προσεύχονται και την ανθρώπινη κατάστασή μας, όπως ακόμη και τη δύναμη του Θεού, στον οποίο απευθυνόμαστε. Πάρετε ένα μικρό ψαλτήρι, υπάρχει και με απόδοση στη νέα Ελληνική γλώσσα. Κρατήστε το και με προσοχή αρχίστε να περνάτε ανάμεσα από τα φύλλα του. Σιγά – σιγά θα αντιληφθείτε ότι περιέχει ένα πλούτο αστείρευτο και φέρνει μία ξεκούραση απροσδόκητη. Οι οδυρμοί της καρδιάς σας θ’ ακούσουν τον απόηχό τους και ορίζοντες γεμάτοι ελπίδα θα ξανοιχτούν στα μάτια σας.
6. Ανατομία της ψυχής
Οι ψαλμοί δεν ανήκουν μόνο στους Ιουδαίους ή στους Χριστιανούς, αλλά ανήκουν σε κάθε ανθρώπινη ψυχή. Είναι δοξολογία του Θεού, είναι ευχαριστία προς Εκείνον, είναι συνειδητή ενοχή και θρήνος όσων μετανοούν, όσων υποφέρουν, όσων νιώθουν απομακρυσμένοι από το Θεό. O Καλβίνος γράφει: “Το βιβλίο των Ψαλμών συνήθισα να το λέω ανατομία όλων των μερών της ψυχής. Κανένας δε μπορεί να βρει τον εαυτό του, έστω και ένα συναίσθημα, που η σκιά του να μην αντικατοπτρίζει σ’ αυτόν εδώ τον καθρέφτη. Εδώ το Άγιο Πνεύμα μας παρουσιάζει ζωντανές όλες τις πίκρες, τις θλίψεις, τους φόβους, τις αμφιβολίες, τις ελπίδες, τις μέριμνες, τις τρικυμιώδεις αψικαρδίες και συγκινήσεις, με τις οποίες αναταράζονται οι ανθρώπινες ψυχές”. Υπάρχουν πάμπολλοι συγγραφείς, που προσπάθησαν να ζωγραφίσουν με την πένα τους την απήχηση που είχε μέσα τους, το Ψαλτήρι. Δε θα αναφέρω τώρα τίποτε από όλα αυτά. Θα μείνω μόνο σε κάτι που αφορά κυρίως το θέμα της κούρασης που μέχρι τώρα συζητούσαμε. Είναι ένα απόσπασμα του M. Βασιλείου, ανθρωπιστικό και πάρα πολύ βοηθητικό: “H των Ψαλμών βίβλος προφητεύει τα μέλλοντα, ιστορίας υπομιμνήσκει (υπενθυμίζει), νομοθετεί τω βίω, υποτίθεται τα πρακτέα. Τα παλαιά τραύματα εξιάται (αποθεραπεύει), των νεοτρώτω ταχείαν επάγει (επιφέρει) την διόρθωσιν, το νενασηκός (αρρωστημένο) περιποιείται, το ακέραιον διασώζει και όλως εξαιρεί (αφαιρεί) τα πάθη. Ψαλμός ανάπαυσις κόπων ημερινών… γυναιξί κόσμος αρμοδιώτατος (το πιο ταιριαστό στολίδι)! Tας ερημίας στολίζει, τας αγοράς σωφρονίζει, αρχαρίοις στοιχείωσις, προκοπτόντων αύξησις, τελειουμένων στήριγμα, εκκλησίας φωνή. Ούτως τας εορτάς φαιδρύνει, την κατά Θεόν λύπην δημιουργεί. Ψαλμός γαρ εκ λιθίνης καρδίας δάκρυα επικαλείται… Τι γαρ ουκ αν μάθοις εντεύθεν (και τι δεν έχεις να μάθεις); Ου της ανδρείας το μεγαλοπρεπές; Ου της δικαιοσύνης το ακριβές; Ου της σωφροσύνης το σεμνόν; Ου το της φρονήσεως τέλειον; Ου μετανοίας τρόπον; Ουχ υπομονής μέτρα; Ενταύθα ένεστι θεολογία: Απειλή κρίσεως, αναστάσεως ελπίς, φόβοι κολάσεως, πρόρρησις επιδημίας Χριστού”.
7. Ανάπαυσις κόπων ημερινών
Είναι η απάντηση του Μεγάλου Βασιλείου στο θέμα μας. Μέσα στους ψαλμούς κρύβεται η ανάπαυση από τους καθημερινούς κόπους, μια ανάπαυση που φτάνει ως τα τρίσβαθά μας, τα δροσίζει, τα ξεκουράζει και τα εμπνέει. Σκέφτομαι όμως κάτι, και κάνω αυτή την πρόταση. Να μην αρχίσουμε να διαβάζουμε όπως – όπως το ψαλτήρι. Σοφοί Πατέρες της Εκκλησίας μας έχουν κατατάξει τους ψαλμούς σε διάφορα είδη. Ανάμεσα σ’ αυτά αναφέρονται ποιοι ασχολούνται πιο πολύ με την κούραση, την καταπόνηση, τη βαρυθυμία, την κατήφεια από τις ταλαιπωρίες, τη μελαγχολία. Τους σημειώνω εδώ: είναι οι ψαλμοί 12, 21, 68, 76, 87, 142. Είναι έξι στο σύνολο οι ψαλμοί. Μήπως θα ήταν ωραίο να τους μελετήσουμε, να εμβαθύνουμε στα νοήματά τους; Ίσως μπορούμε και μερικούς στίχους να τους μάθουμε απέξω. Ας ασχοληθούμε μαζί τους κι αυτοί θα μας προσφέρουν άφθονη πνευματική τροφοδοσία. Θα είναι το πνευματικό μας αντίβαρο. “Φωνή μου προς Kύριον εkέκραξα, φωνή μου προς Κύριον εδεήθην, εκχεώ ενώπιον αυτού την δέησίν μου, την θλίψιν μου ενώπιον αυτού απαγγελώ…”.
Ο ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΟΣ (Ν΄) ΨΑΛΜΟΣ[1]
Απ’ όλους τους ψαλμούς, ιδιαίτερη χάρη και χρήση έχει ο πεντηκοστός (Ν΄) Ψαλμός, ο λεγόμενος Ψαλμός της μετανοίας, που αποτελεί εξομολόγηση του Δαυΐδ προς τον Θεό και θερμή ικεσία «εκ καρδίας», να τον συγχωρέσει για το διπλό και βαρύτατο ανόμημά του (του φόνου δηλαδή και της μοιχείας) στο οποίο έπεσε από ανθρώπινη αδυναμία.
Ο Ψαλμός αυτός απαγγέλεται «χύμα» σε πολλές Ακολουθίες, καθώς και μετά την Ανάγνωση του Ευαγγελίου του Όρθρου. Την Κυριακή ψάλλεται μετά την Ανάγνωση του Εωθινού Ευαγγελίου, την ώρα που οι πιστοί ασπάζονται το Ιερό Ευαγγέλιο. Εκφράζει τα προς τον Θεό αισθήματα κάθε ανθρώπινης ψυχής που είτε υπέπεσε – όπως ο Δαυΐδ – σε κάποιο βαρύ παράπτωμα, είτε λόγω αμέλειας και αδιαφορίας κρατείται δεμένη στα γήινα φρονήματα, ζητάει το Θείο έλεος για να συνέλθει και να επιστρέψει στο «πρωτόκτιστον κάλλος».
Οι ψαλμοί – όπως και κάθε ύμνος της Εκκλησίας μας – είναι Θεόπνευστοι, δηλαδή γράφτηκαν με τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος και με την Θεία συνεργία. Απευθύνονται προς τον Δημιουργό και συντελεστή όλων των καλών, τον μόνο αληθινό Θεό και υμνούν την μεγαλοπρέπειά του και την δόξα του.
Πολλοί εύστοχοι και χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι που προλογίζουν το «Ψαλτήριον» που λένε τα εξής: «Παύσον Ορφέα να λαλείς˙ ρίψαι Ερμή την λύραν. Ο δε λαλών χρησμούς εις τους Δελφούς ας λησμονηθεί πλέον. Διότι ο Δαυΐδ κρούει την λύρα του Πνεύματος˙ διατρανώνει τα μεγαλεία του Θεού˙ εξιστορεί τα πάμπολα τεράστια μεγαλεία˙ κινεί την κτίσιν προς ύμνον του Κτίστου. Και γράφοντας μυσταγωγεί όλους προς σωτηρίαν, παρακινεί τους αμαρτωλούς εις επιστροφήν προς Θεόν, διδάσκοντάς τους να πλύνουν τα αμαρτήματά τους. Και επιπλέον δηλώνει την μέλλουσα Κρίσιν του Δικαιοκρίτου, ίνα μη ευρεθώμεν ανέτοιμοι». Και προσθέτει: «Όπως ο Δαυΐδ με τον λίθον συνέτριψε τον Γολιάθ τον ισχυρόν και δυσσεβή τύρρανον, έτσι και με τις χορδές του Ψαλτηρίου του, ενδυναμώνει τους πιστούς εις την πάλην κατά των δαιμόνων και των παθών ώστε να νικήσουν».
Κάθε φιλόθεη και φιλόμουση ψυχή, βρίσκει ανάπαυση και τέρπεται με την ηδύτητα του «Ψαλτηρίου». Και αναζητά μέσω αυτού να εκφράσει τα λεπτά και ευγενή αισθήματά της προς τον Θεό. Έτσι το «Ψαλτήριον», αν και είναι ποίημα που γράφηκε πριν την έλευση του Θεού στον κόσμο, ευφραίνει τις ψυχές όλων των ανθρώπων, που λάτρευσαν (εν τω καιρώ του Νόμου) και λατρεύουν (εν τω καιρώ της χάριτος) τον Θεό, και παραμένει στους αιώνες το προσφιλέστερο μελώδημα των καρδιών όλων όσοι «αινούσι τον Θεόν εν εκκλησίαις και εν τοις ταμείοις αυτών, τον μόνον Υπερύμνητον».
Ο ΨΑΛΜΟΣ ΩΣ ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩΤΕΡΗ ΒΑΘΜΙΔΑ
Καθ’ ότι από τα πλέον πλούσια στο υλικό και την θεματολογία του Ιερά Βιβλία της Εκκλησίας μας, το Ψαλτήρι αναφέρεται και παρέχει ψυχική παρηγοριά και ανάταση σε κάθε ανθρώπινο πόνο και ανησυχία, για όλες τις ηλικίες των ανθρώπων. Από τις ανησυχίες αυτές (καλώς ή κακώς) δεν ξεφεύγουν τα παιδιά, κάθε ηλικίας.
