Oι Τρεις Ιεράρχες και οι έφηβοι

-2_1_~1Στα πλαίσια των εορτασμών για τη μνήμη των αγίων Τριών Ιεραρχών, των οικουμενικών διδασκάλων, Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, προστατών των ελληνορθόδοξων γραμμάτων, το Γραφείο Νεότητος της καθ’ ημάς Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών εν συνεργασία με το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων διοργάνωσε αυτή την ημερίδα, την αφιερωμένη στους εφήβους, δηλαδή την πολλή ελπίδα του γένους μας.

Αφού εκφράσω τα θερμά συγχαρητήριά μου προς όλους όσους εκοπίασαν και ποικιλοτρόπως συνέβαλαν στη διοργάνωση αυτού του συνεδρίου και στην επιτυχία του σκοπού του, θα προχωρήσω τώρα αμέσως στη διαπραγμάτευση του θέματος:

«Οι Τρεις Ιεράρχαι και οι σύγχρονοι έφηβοι».

Εφηβεία, ως γνωστόν, χαρακτηρίζεται η περίοδος της ανθρώπινης ζωής μεταξύ του 12ου, κατά τινες του 11ου έτους, μέχρι και του 18ου. Πρόκειται για μια ηλικία εξαιρετικά ευαίσθητη, εύθραυστη, ευάλωτη, ανήσυχη, ονειροπόλο, ερευνητική, ορμητική, απαιτητική.

Για τό γάρ βράζον τῆς νεότητος, καί πρός τάς ὁρμάς δυσκάθεκτον (1), κάνει λόγο ο Μέγας Βασίλειος. Ο δε ιερός Χρυσόστομος παρατηρεί ότι οι έφηβοι είναι: Ὀνοκενταύρων χείρους, καθάπερ ἐν ερημίᾳ ζῶντες, καί λακτίζοντες· καί τό πλέον τῆς νεότητος παρ ἡμῖν τοιοῦτον. Καί γάρ ἀγρίας ἔχοντες ἐπιθυμίας, οὕτω πηδῶσιν, οὕτω λακτίζουσιν, ἀχαλίνωτοι περιιόντες, και τῇ σπουδῇ πρός οὐδέν τῶν δεόντων χρώμενοι (2).

Πράγματι, οι έφηβοι έχουν το πείσμα του όνου, την ορμητικότητα του αλόγου, αλλά έχουν και πολλή ανθρωπιά, όπως αποδεικνύουν οι πράξεις αυτοθυσίας πολλών εφήβων και η επιθυμία των να διορθώσουν την αδικία και το κακό που υπάρχει στον κόσμο.

Είναι επίσης η εφηβεία αβέβαιη και τρικυμιώδης ηλικία. Πελάγει προσέοικε μαινομένῳ, κυμάτων ἀγρίων καί πνευμάτων γέμοντι πονηρῶν (3), θα παρατηρήσει και πάλιν ο ιερός Χρυσόστομος. Δύσκολη περίοδος, αμφισβητική αξιών και αυθεντιών. Ἐξόχως κρίσιμη ἡ νεότης καί καθ’ ἑαυτήν μέν εὐόλισθόν ἐστι πρᾶγμα καἰ ὀξύῤῥοπον πρός κακίαν (4), θα επισημάνει ο ίδιος πατήρ.

Ταυτοχρόνως και κατά μοναδικό τρόπο, για τους λόγους αυτούς και όχι μόνον, η εφηβεία είναι καθοριστική για το όλο υπόλοιπο της ανθρώπινης ζωής. Ο έφηβος δεν είναι πια παιδί. Μια σειρά ορμονικών αλλαγών συντελείται μέσα του και οι επιπτώσεις είναι ολοφάνερες στη σωματική του εικόνα, στην ψυχική του διάθεση, στην όλη συμπεριφορά του, θρησκευτική, κοινωνική, γενετήσια, στη συναισθηματική και θυμική του κατάσταση, στα πάντα.

Αλλά δεν είναι ακόμα και άνδρας ή γυναίκα αντίστοιχα. Ευρίσκεται μετέωρος σε ένα μεθόριο, σε μία θα έλεγα αμφιλύκη. Απογειώθηκε βέβαια από την παιδικότητα με την απλότητα και τις ασφάλειές της, αλλά δεν έχει ακόμα προσγειωθεί στο έδαφος της ψυχοσωματικής ολοκλήρωσης της συναισθηματικής ωρίμανσης και της ακεραίας προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης, όντας ακόμη φτερωτός καβαλάρης, όπως θα πει κάποιος ποιητής μας.

Έχει αρχίσει να «ψάχνεται», όπως θα έλεγε ο ίδιος στην αργκό της ηλικίας του, δηλαδή να προβληματίζεται υπαρξιακά. Αντιμετωπίζει για πρώτη φορά σοβαρά ερωτήματα ταυτότητας και αυτοσυνειδησίας: Ποιος είμαι, τι θέλω να είμαι; Ειπώθηκε εύστοχα ότι ο έφηβος διαθέτει το επαχθές προνόμιο να ζει στο μεταίχμιο του νοήματος μια κατάσταση που διατρέχει ολόκληρο το φάσμα από το οδυνηρό μέχρι το δημιουργικό.

Κατά την αναζήτηση ταυτότητας θα βιώσει και τον αφόρητο τρόμο της έλλειψης νοήματος και την υπέροχη αίσθηση δημιουργίας νέου νοήματος. Το περιβάλλον, ιδιαίτερα της σύγχρονης εποχής, τον βομβαρδίζει ακατάπαυστα με ποικίλα μηνύματα, ιδέες και εικόνες. Πολλά μηνύματα, πολλές ιδέες. Ακόμη περισσότερες εικόνες. Οικογένεια, σχολείο, κοινωνικός περίγυρος, ομήλικες, συρμός, βιομηχανία διασκεδάσεως, μέσα μαζικής ενημερώσεως και προ πάντων τηλεόραση και διαδίκτυο.

Μέσα σε αυτόν τον έξωθεν καταιγισμό, τον ορυμαγδό και το πανδαιμόνιο και με την εσωτερική, την ψυχική του θύελλα να μαίνεται, κάθε του βήμα είναι συχνά salto mortale από τον Θεό ως τον διάβολο και αντιστρόφως.

Κάθε στιγμή μπορεί να τον ανεβάσει σε ακρότομα ύψη ενθουσιασμού ή να τον καταποντίσει στην άβυσσο της απογοητεύσεως και της καταθλίψεως. Να τον κάνει αλτρουιστή, έτοιμο και για την έσχατη θυσία αλλά και εγωπαθή νάρκισσο, σκληρό, απόλυτο στις απαιτήσεις του, έτοιμο για το χειρότερο έγκλημα, ακόμη και για τον αυτοχειριασμό.

Η εφηβεία δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να πούμε πως είναι η ώρα που ὁ σατανάς ἐξητήσατο τοῦ συνιᾶσαι ὡς τόν σῖτον τούς νέους (Λουκ. 1,32). Γι’ αυτό και αυτοί έχουν ανάγκη ξεχωριστής και διακριτικής ταυτόχρονα στοργής αλλά και εκτενούς δεήσεως της Εκκλησίας ἵνα μή ἐκλίπῃ ἡ πίστις των (Λουκ. 22, 32).

Τα πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, τόσο σε ελλαδικές διαστάσεις όσο και σε παγκόσμιες, είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικά. Εφηβική παραβατικότης και εγκληματικότης απροσμέτρητη, αλλά και κατάθλιψις και μελαγχολία εις διαστάσεις πανδημίας. Ρημαγμένες εφηβικές ψυχές αναρίθμητες. Αυτοκτονίες πολυάριθμες.

Ανέκαθεν βεβαίως η εφηβεία ήταν κινδυνώδης, αλλά στις ημέρες μας είναι απείρως περισσότερον, εξαιτίας πολλών παραγόντων. Πρωτίστως πρέπει να σημειώσουμε το πρωτοφανές στην Ιστορία διάπλατο άνοιγμα της εξαιρετικά πλατείας πύλης και ευρυχώρου οδού στο μεγάλο μας παγκόσμιο χωριό με την εύκολη και ανεξέλεγκτη πρόσβαση στην οιανδήποτε πληροφόρηση. Πάντοτε, βεβαίως, υπήρχαν οι πλάνες Σειρήνες, των οποίων τον κίνδυνο διεζωγράφισεν θαυμάσια στην Οδύσσεια ο πολύς Όμηρος, αλλά ο χαρακτήρας των σημερινών ποικιλονύμων «σειρήνων», που από όλα τα σημεία του κόσμου στοχεύουν τον έφηβο, είναι ασύλληπτα και πρωτόγνωρα επιθετικός.

Με κύρια όπλα τους κατάρρακες των εικόνων στο έντυπο, στην τηλοψία, στον κινηματογράφο και στο διαδίκτυο, την απάτη της διαφημίσεως, τη φενάκη της προπαγάνδας. Αυτά είναι καινούρια στοιχεία, πρωτοφανή, άγνωστα στις παλαιότερες γενεές. Ο σημερινός έφηβος πρέπει να βοηθηθεί να αντιληφθεί ότι η διαφήμιση και η προπαγάνδα της αγοράς, της οποιασδήποτε αγοράς και όχι μόνον της εμπορικής, είναι ελεπόλεις και μηχανές πολιορκητικές που προσπαθούν να τον εκμαυλίσουν, να κυριεύσουν το κάστρο της ψυχής του και να λαφυραγωγήσουν τους θησαυρούς τους, ώστε να καταστεί ευχύρωτος και περαιτέρω για το αυριανό διαγούμισμα του βαλαντίου του, την υποκλοπή του ιδρώτος του, γιατί όχι και της ψήφου του και της συγκαταθέσώς του, έστω και σιωπηλής, εις έργα σκότους εν όψει μάλιστα του σκληρού παιγνίου της παγκοσμιοποίησης που ευρίσκεται εν εξελίξει.

Πρέπει προσέτι να πεισθεί πως είναι ανάγκη ζωής και θανάτου, να αντιπαλέψει με αγωνιστικό φρόνημα περιφρουρών από όλο αυτό το πυρ ομαδόν της πονηρίας που προσβάλλει τις αισθήσεις του, ἐξ ὦν τό πταίειν, καί περί ἅς ὁ πόλεμος, εἰσδεχομένας τό κέντρον τῆς ἀμαρτίας (5), όπως επισημαίνει ο θεολόγος Γρηγόριος, ἀποστρέφων ἐπιμελῶς τούς ὀφθαλμούς τοῦ μή ἰδεῖν ματαιότητα καί ἐπισφραγιζόμενος τά ὦτα οὔχ ἧττον ἤ τόν Ὀδυσσέα φασίν ἐκεῖνοι τά τῶν Σειρήνων μέλη (6), όπως θα συνιστούσε ο Μέγας Βασίλειος.

Πρέπει να βοηθηθεί να ενστερνιστεί πλήρως τόσο τη σοφή προτροπή του ιδίου: Ἔχε οὖν ασφαλῶς τῆς ζωῆς τά πηδάλια· κυβέρνα τόν ὀφθαλμόν σου, μήποτέ σοι δι ὀφθαλμῶν λάβρον ἔμπέσῃ τῆς ἐπιθυμίας τό κῦμα · τήν ἀκοήν, τήν γλῶσσαν, μή παραδέξῃ τι βλαβερόν, μηδέ φθέγξῃτι τῶν ἀπηγορευμένων (7), όσο και τις ανάλογες προτροπές Αμφιλοχίου Ικονίου: Μή χράνῃς κόρας, φεύγων ἁπάσας ὀμμάτων διαφθοράς, ὡς ἄν φυλάττοις τάς κόρας μοι παρθένους (8), όπως συνεβούλευε ποιητικώς το νεαρό Σέλευκο και βεβαίως την γενικότερη προτροπή: Θώμεθα ταῖς ἀκοαῖς θύρας, καλῶς ἀνοιγομένας καί κλειομένας· καί τόν ὀφθαλμόν σωφρονίσωμεν· παιδαγωγήσωμεν ἁφήν λυσσῶσαν, καί γεῦσιν σπαράττουσαν, μή θάνατος ἀναβῆ διά τῶν θυρίδων ἡμῶν (9).

Αλλά ο σύγχρονος έφηβος έχει και άλλους πειρασμούς που δεν υπήρχαν σε παλαιότερες γενεές ή τουλάχιστον δεν υπήρχαν σε τέτοιες διαστάσεις και με τόσον επιθετική μορφή όσο σήμερα. Θα ανέφερα προχείρως τη μουσική, τα αθλήματα και το συρμό στην απολυτοποιημένη τους μορφή, όπως εμφανίζονται παγκοσμίως, και εξηγούμαι.

Η μουσική δεν είναι σήμερα μέσον μόνον ψυχαγωγίας. Η πανίσχυρη βιομηχανία της διασκεδάσεως την επιβάλλει στους νέους ως τρόπον ζωής. Ο σημερινός έφηβος για να φάει πρέπει να ακούει μουσική. Για να διαβάσει πρέπει να ακούει μουσική. Για να περπατήσει ή να κινηθεί με τα μέσα συγκοινωνίας πρέπει να ακούει μουσική. Όλοι κυκλοφορούν πια με ακουστικά στα αυτιά. Για να κοιμηθεί πρέπει να ακούει μουσική. Το δωμάτιό του έχει γίνει στούντιο με ποικίλα μηχανήματα, αναπαραγωγικά μουσικής και είναι γεμάτο με δίσκους ψηφιακούς, με βιντεοκλίπς και με φωτογραφίες των ηρωοποιημένων και ειδωλοποιημένων μουσικών και αοιδών.

Συνήθως έχει ενταχθεί σε κάποια λέσχη συγκεκριμένου μουσικού συγκροτήματος, το οποίο παρακολουθεί και συχνά λατρεύει με θρησκευτική αφοσίωση. Ο διαρκής αυτός καταιγιστικός βομβαρδισμός με ήχους, που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διακρίνονται ούτε για την γλυκύτητα ούτε για την λυγηρότητά τους, και με λόγια συχνά αντίθετα όχι μόνον προς την ευαγγελική αρετή αλλά και προς αυτή τη στοιχειώδη, κάποτε, ηθική κοσμιότητα, σφυροκοπά το νευρικό σύστημα, διασπά τις ψυχικές δυνάμεις, υποδαυλίζει τα πάθη, επιφέρει συναισθηματική σύγχυση, αλλοτροιώνει το ήθος, εκμαυλίζει το χαρακτήρα, επιδεινώνει την εσωτερική τρικυμία – φυσιολογική άλλωστε κατά τα άλλα για την ηλικία της εφηβείας – απομονώνει και αγριεύει το νέο.

Εδώ ακριβώς θα ήτο χρήσιμο να προσέξωμεν ιδιαιτέρως κάποιες διαπιστώσεις του Μεγάλου Βασιλείου, οι οποίες, αν κοιτάξουμε προσεκτικά γύρω μας τους νέους και μάλιστα τους θιασώτες της λεγομένης ροκ μουσικής, από τα απλούστερα είδη της μέχρι τα συνθετότερα και βαρύτερα, καθώς και της ωσεί ημέραι περισσότερον δημοφιλούς καθισταμένης ραπ και παρατηρήσουμε τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις των, θα βεβαιωθούμε ότι έχουν εξαιρετικήν επικαιρότητα. Γράφει δηλαδή ο Μέγας Βασίλειος: Ὅταν οὖν ἴδῃς ψυχήν συγκεχυμένην, γίνωσκε ὅτι ἐνεπλήσθη ἐκείνη ἤχου, διά τό μηδέν τετρανωμένον, μηδέ διηρθρωμένον ἐν αὐτῇ εἶναι ῥῆμα, ἀλλά θόρυβον ἄσημον, τόν ὑπό τῶν παθῶν ἐπανιστάμενον, κατέχειν τό ἡγεμονικόν τῆς ψυχῆς ἐκείνης. Ἐοίκασιν οὖν πονηραί τινες δυνάμεις διά τῆς κατά τήν φωνήν ἐκκλήσεως, ἡδονήν ἐμποιοῦσαι ταῖς ψυχαῖς, ὦν καταμελελῳδοῦσιν ἐπ΄ὀλέθρῳ, θηρεύειν τούς διερχομένους (10).

Οφείλομεν λοιπόν να βοηθήσουμε τους εφήβους να πεισθούν μή διά τῶν ὤτων διεφθαρμένην μελῳδίαν τῶν ψυχῶν καταχεῖν, όπως συμβουλεύει ο ίδιος άγιος πατήρ, καθόσον ἀνελευθερίας γάρ δή καί ταπεινότητος ἔκγονα πάθη ἐκ τοῦ τοιοῦδε τῆς μουσικῆς εἴδους ἐγγίνεσθαι πέφυκεν (11). Κινδυνεύουν να ταπεινωθούν τραγικά. Να διασκεδαστούν δηλαδή, να κατακερματιστούν και να αποσυντεθούν εσωτερικά με αποτέλεσμα να γίνουν δούλοι και έρμαια τόσο των παθών των όσο και των μαμωνικών συμφερόντων της παγκόσμιας μουσικής βιομηχανίας.

Αλλά ανέφερα ήδη και την απολυτοποίηση των αθλημάτων, των σπορ. Δεν πρόκειται για τη σωματική γυμνασία, η οποία είναι αναγκαία και διακρατεί υγιές το σώμα, ούτε για τις αθλοπαιδιές που καλλιεργούν τη συντροφικότητα, τη φιλία και την ευγενή άμιλλα, αλλά για τη μονομερή μέριμναν και για υπερβαλλόντων σφριγηλό, μυώδες και εντυπωσιακό σώμα είδωλο, body building, για το οποίο καλό είναι να υπενθυμίζεται ενίοτε ο Ιπποκράτειος αφορισμός που υποστηρίζει ότι ἐν τοῖσι γυμναστικοῖσιν αἱ ἐπ΄ ἄκρον εὐεξίαι σφαλεραί, ἤν ἐν τῷ ἐσχάτῳ ἔωσιν (12).

Αναφέρομαι στο νευρωτικό και ανάξιο του ονόματος πρωταθλητισμό, με τη χρήση αθέσμων αναβολικών μέσων, ο οποίος θηρεύει όχι τον κόττινον της αρετής, αλλά την κούφη και εφήμερη δόξα. Τό εὐτελές τοῦτο δοξάριον καί απόπτυστον ᾦ μᾶλλον ἀδοξήσειεν ἄν τις αἰρόμενος ἤ γελώμενος τά τῆς μεγάλης ταύτης σκηνῆς παίγνιά τε καἰ θεατρίσματα (13), όπως θεόσοφα ο Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει τον αθρώο χρηματισμό, τον πλουτισμό επί ζημία και της σωματικής υγείας καθεαυτήν, αλλά και πολύ περισσότερον επί ζημία της ψυχής.

Θα μπορούσαμε να πείσουμε τους εφήβους να ασχοληθούν με κάποιον άλλον πρωταθλητισμόν γνήσιο, ωραίο, ποριστικόν δόξης ἀφθάρτου καί ἀγαθῶν αἰωνίων, τον πρωταθλητισμό της αρετής. Λέγει ωραίαν πάλι ο Θεολόγος Γρηγόριος:

Κεῖνος δ’ ἐστίν ἄριστος, ὅς ἐν πλεόνεσσι κακοῖσι

Βαιά φέρει κακίης ἰνδάλματα, καί πρός ἄναντες

Σπεύδει σύν μεγάλοιο Θεοῦ χερί, θερμόν ἔρωτα

Τῆς ἀρετῆς φορέων, κακίης δέ τε νῶτα διώκων. (14)

Ο ιερός Χρυσόστομος, που είναι και πιο εύκολος εις την απόδοσιν και ερμηνεία του, εξαπέλυε μύδρους κατά των ιπποδρομιών του επαγγελματικού, θεαματικού αθλήματος της εποχής του, για λόγους που θα ίσχυαν εξ ίσου και περισσότερο ακόμα σήμερα για μερικά επαγγελματικά αθλήματα που διεκδικούν τόπον θεότητος στις εφηβικές και νεανικές καρδιές και μεταβάλλουν τους νέους σε άκριτους οπαδούς με φανατισμό, που εξικνείται μέχρι χουλιγκανισμού και αποθηρίωσεως.

Λέγει ο Χρυσόστομος: Ἐάν γάρ βουληθῇς εὐγνωμόνως καταμαθεῖν ἅπαντα τά ἐκεῖ γινόμενα, εὑρήσεις πάντα μεστά σατανικῆς ἐνεργείας. Οὐ μόνον γάρ ἵππους τρέχοντας ἔστιν ἰδεῖν, ἀλλά καί κραυγῶν, καί βλασφημιῶν, καί μυρίων ἀκαίρων ἔστιν ἀκοῦσαι λόγων, καί γυναῖκας ἡταιρηκυίας εἰς τό μέσον παριούσας ἰδεῖν, καί νέους πρὀς τἠν τῶν γυναικῶν ἁπαλότητα ἑυατούς ἐκδιδόντας (15).

Ανάλογα αναφέρει και ο Αμφιλόχιος Ικονίου συμβουλεύων το νεαρό Σέλευκον: Τό θέαμα πωλικῶν ἱπποδρόμων, καί τοῦτο λοιμός ἐστι καί ψυχῶν νόσος (16).

Θα έλεγε κανείς ότι τόσον ο θείος Χρυσόστομος όσον και ο Αμφιλόχιος είχαν παρακολουθήσει αυτοπροσώπως κάποιο σύγχρονο ματς, κάποιο ντέρμπι και περιγράφουν με τόση ενάργεια τα άτοπα που συνήθως συμβαίνουν εκεί. Και όμως, οι έφηβοι ενωρίτατα εντάσσονται στις δήθεν φιλάθλους λέσχες των διαφόρων ομάδων, οι οποίες – δεν είναι περιττό να σημειωθεί – δεν είναι πλέον αθλητικοί σύλλογοι, αλλά είναι τεράστιες οικονομικές επιχειρήσεις, ανώνυμες εταιρείες διαχειριζόμενες μυθώδη χρηματικά ποσά, και εκεί φανατίζονται, αγριεύουν και όχι σπάνια προβαίνουν σε αξιοθρήνητες βιαιοπραγίες. Κάποτε δε αφήνουν και τα μυαλά στα κάγκελα των γηπέδων, εάν μου επιτρέπεται η χρήση αυτής της δικής των φράσεως.

Η Εκκλησία καταφάσκει τον αγνό αθλητισμό, καθόσον δεν επιθυμεί τα παιδιά της να είναι οκνά και αποχαυνωμένα, αλλά ἀθληταί Κυρίου, δρομεῖς τῆς εὐσεβείας, πήκται τῆς ἀρετῆς, νικηταί τῶν παθῶν, ἀκονισταί τοῦ εὐαγγελίου, ἄλται τῶν ὑψηλῶν ἀναβάσεων τοῦ πνεύματος. Και αυτό το καθιστά σαφές στους νέους, στους εφήβους που ετοιμάζονται για τη μεγάλη πορεία της ζωής. Ποθῶ γάρ ἀθλητάς ἔχειν, κατά πάντα καιρόν καί τρόπον, καί γένος ἅπαν, καί ἡλικίαν ἅπασαν (17), διατρανώνει δια στόματος Γρηγορίου του Θεολόγου η Εκκλησία και προγυμνάζει με την καθημερινή παρουσίαση των καλλίστων αθλητών, των αγίων μαρτύρων, μάλιστα δε των νεοτέρων στην ηλικία, των παιδαρίσκων του Χριστού, δηλαδή των παιδομαρτύρων, οι οποίοι καλῶς ἀθλήσαντες καί στεφανωθέντες είναι τα αιώνια πρότυπα και φωτεινά παραδείγματα για τους χριστιανούς εφήβους και νέους.

Και προτρέπει πάντα δια στόματος του αγίου Γρηγορίου: Ἀθλήσωμεν διά τούς ἀθλητάς· νικήσωμεν διά τούς νικητάς· μαρτυρήσωμεν τῇ ἀληθείᾳ διά τούς μάρτυρας (18).

Έτσι αξιοποιεί άριστα, εξυγιαίνει, εκκλησιάζει και αγιάζει και το ορμητικό της εφηβικής ψυχής και το αθλητικόν και το βράζον και το φιλόδοξον.

Η χαλάρωσις, αγαπητοί μου, των οικογενειακών δομών και δεσμών και η αλματώδης έκλυσις των ηθών που παρατηρείται σήμερα σε όλους τους λαούς, του ιδικού μας μη εξαιρουμένου, η προϊούσα απομάκρυνσις από την εκκλησιαστικήν εμπειρία της εν Χριστώ αδελφικής κοινωνίας και σχέσεως, καθώς και το ξεθώριασμα της εικόνος και της εννοίας της πατρίδος μέσα στο κλίμα της παγκοσμιοποιήσεως, σε συνδυασμό με την αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας εις το όνομά της ούτω πώς αντιλαμβανομένης ελευθερίας στερούν τους σημερινούς νέους εφήβους από σημαντικά στηρίγματα, βοηθήματα, καταφύγια και σωσίβια που οι προηγμένες γενεές είχαμε αφθονότερα στη διάθεσή μας.

Σεμνύνεται ο Μέγας Βασίλειος, επί παραδείγματι, για την ευλογία που είχε να ανατραφεί σε ένα περιβάλλον ζεστό, αγάπης και ευσεβείας και να εξοπλιστεί από την οικογένειά του με τα θεμέλια της πίστεως. Ομολογεί: ἥν ἐκ παιδός ἔλαβον ἔννοιαν περί Θεοῦ παρά τῆς μακαρίας μητρός μου καί τῆς μάμμης Μακρίνης, ταύτην αὐξηθεῖσαν ἔσχον ἐν ἐμαυτῷ· οὐ γάρ ἄλλα ἐξ ἄλλων μετέλαβον ἐν τῃ τοῦ λόγου συμπληρώσει, αλλά τάς παραδοθείσας μοι παρ’ αὐτῶν ἀρχάς ἐτελείωσα (19). Τέτοιους γονείς, σωματικούς και πνευματικούς ταυτοχρόνως, χρειάζονται τα παιδιά μας. Να ανατρέφουν και να παιδαγωγούν με στοργή, αλλά και να καταθέτουν στις εύπλαστες ψυχές το φόβο του Θεού και την ευσέβεια. Τότε αὐτῶν τῶν ἀγγέλων ἐγγύς ἄν τό τῶν ἀνθρώπων ἐγένετο γένος (20), όπως βεβαιώνει ο τρίτος των Ιεραρχών, που έτυχε και αυτός της ιδίας ευλογίας.

Όμως, η σημερινή πραγματικότης είναι διαφορετική. Έτσι, ο μεν ποιητής ήδη από τα χρόνια του Μεσοπολέμου παραπονείται πως έχουν τα γέλια ξεψυχήσει και έχουν γεράσει τα παιδιά. Εμείς δε με πόνο παρατηρούμε να αυξάνονται στις ημέρες μας, με γεωμετρική δυστυχώς πρόοδο, οι νέοι που αφήνουν πίσω τους την εφηβεία θλιμμένοι, με καταματωμένα τα φτερά. Αλλά και εκείνοι δυστυχέστερα που ζητούν αυτοπραγμάτωση και αυτοδικαίωση στη βία, στο χουλιγκανισμό και στο μηδενισμό, καθώς και αυτοί που ακόμα δυστυχέστερα ψάχνουν για λύτρωση σε ψευδείς παραδείσους παραισθησιογόνων, παραθρησκειών και άλλων παραλόγων ή προχωρούν κατευθείαν σε διαβήματα ολότελα και τελεσίδικα παρανοϊκά και απονενοημένα.

Κατά ταύτα και η εκκλησιαστική ευθύνη έναντι των σημερινών εφήβων καθίσταται αυτονόητα απείρως μεγαλύτερη. Οι άγιοι Τρεις Ιεράρχαι έδειξαν ιδιαίτερη στοργή και έγνοια στους νέους και αναδείχθηκαν πρωτοπόροι παιδαγωγοί και πλήθος είναι οι σχετικές μαρτυρίες στα έργα τους και στο βίο τους. Να θυμηθούμε την ανεπανάληπτη παιδαγωγική ομιλία του Μεγάλου Βασιλείου Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων και το συμβουλευτικόν Πρός Σέλευκον ποίημα του Αμφιλόχιου Ικονίου, καθώς και τις ατέλειωτες αναφορές στους νέους και τα προβλήματα της νεότητας τόσον των δύο ανωτέρω Αγίων Πατέρων όσο και του Ιερού Χρυσοστόμου.

Ειπώθηκε ότι έφηβος είναι σχεδόν συνώνυμο του εφήμερος, αφού και αυτός ιππεύει στην ήβη όπως τα ημερήσια ζωύφια του Αριστοτέλους ιππεύουν στο φως μιας μονάχα ημέρας. Χρέος μας είναι να ανοίξουμε στον έφηβο τους ορίζοντες της αιωνιότητος, χειραγωγώντας τον με σοφία και αγάπην προς τον Θεό, τον ευφραίνονται τη νεότητά του.

Να βοηθήσουμε, ώστε η αφίππευσίς του από την ήβη να είναι ομαλή και η προσγείωσίς του στην όντως ζωή του Χριστού και του Ευαγγελίου εξασφαλισμένη,

Να τον καθοδηγήσουμε να αθλήσει νομίμως και καλώς στον στίβο της αρετής, για να αξιωθεί να δει ολοκληρωμένη και αποκατεστημένη στο παντελές την εικόνα του μέσα στο πρόσωπο του Θεανθρώπου και να χαρεί στα βάθη του είναι την ειρηναία μελωδία του Αγίου Πνεύματος.

Η Εκκλησία της Ελλάδος με τους επισκόπους της, τους ιερείς και διακόνους της, με τους θεολόγους και κατηχητές της, με όλα τα στελέχη της και όλα τα θεσμικά όργανά της και τους οργανισμούς της εν υπακοή προς το θέλημα του Κυρίου και εμπνεομένη από τη διδασκαλία και το προσωπικό παράδειγμα των αγίων Τριών Ιεραρχών, προσπαθεί και σήμερα να σταθεί με πολλή στοργή δίπλα στους εφήβους μας. Σκύβει με ειλικρινές ενδιαφέρον πάνω στα προβλήματά τους. Συμπαρίσταται ποικιλοτρόπως στους γονείς τους και στους εκπαιδευτές τους. Και, βεβαίως, και εις το μέλλον με αμείωτη προθυμία και ολοένα ένθεο ζήλον θα πράξει το παν και ουδέν θα παραλείψει από όσα είναι αναγκαία για να δει και να καμαρώσει τους ευέλπιδες σημερινούς εφήβους, ισορροπημένους, ευσεβείς ενήλικες αύριον και ευαρεστούν εν πάσι εις τον Θεόν.

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Μ. Βασίλειος, Μέγα Ἀσκητικόν. Ἐρωτήσεις, PG 31, 957.21.

2. Ἱ. Χρυσόστομος, Εἰς τό κατά Ματθαῖον, PG 58, 582, 49-55.

3. Ἱ. Χρυσόστομος, Περί Ἱερωσύνης, Α-Μ. Malingrey. “Jean Chrysostome, Sur le sacerdoce”, Sources Chretiennes 272, Paris: ed. Du Cerf, 1980, 388-418.249.

4. Ἱ. Χρυσόστομος, Ὁμιλίαι εἰς την Γένεσιν, PG 49, 21.17-18.

5. Γρηγ. Θεολόγος, Λόγος ΜΕ΄ Εἰς τό Ἅγιον Πάσχα, PG 36, 641.34-36.

6. Μ. Βασίλειος, Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων. “F. Boulenger, “Saint Basile, Aux jeunes gens sur la maniere de tirer profit des letters helleniques”. Paris, Les Belles Lettres, 1935 (1965), 41-61, 4.9-11.

7. Μ. Βασίλειος, Ὁμιλία ΙΒ’, Εἰς την ἀρχήν τῶν Παροιμιῶν, PG 31, 421.18-22.

8. Ἀμφιλόχιος Ἰκονίου, Ἴαμβοι εἰς Σέλευκον, Ε. Oberg, «Amphilochii Iconiensis iambi ad Seleucum”, Patristische Texte und Studien 9- Berlin: De Gruyter, 1969, 29-40, 111.

9. Γρηγ. Θεολόγος, Λόγος ΙΑ’, Εἰς Γρηγόριον Νύσσης, PG 35, 837.15-18.

10. Μ. Βασίλειος, Ἑρμηνεία εἰς τόν Προφ. Ἠσαϊαν, P. Trevisan “San Basilio, Commento al Profeta Isaia”, Turin: Societa Editrice, Internazionale, 1939, 13, 277.12-19.

11. Μ. Βασίλειος, Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων, F. Boulenger, “Saint Basile, Aux jeunes gens sur la maniere de tirer profit des letters helleniques”, Paris: Les Belles Lettres, 1935 (19652), 41-61, 9.38-41.

12. Κλαυδίου, Γαληνού, Ἰπποκράτους, Ἀφορισμοί και εἰς αὐτούς ὑπόμνημα, G.C. Κϋhn, “Claudii Galeni opera omnia”, Leipzing: Knobloch, 1829 (repr. Hildesheim: Olms, 1965), 176, 361.11-12.

13. Γρηγ. Θεολόγος, Ἐπιστολή 178, P. Gallay, “Saint Gregoire de Nazianze, Lettres”, 2 vols, Paris: Les Belles Lettres, Epistle 178, 10.5-7.

14. Γρηγ. Θεολόγος, Ἔπη Ἠθικά, PG 37, 673.4-7.

15. Ἱ. Χρυσόστομος, Ὁμιλίαι εἰς τήν Γένεσιν, PG 53, 56.19-25.

16. Ἀμφιλόχιος Ἰκονίου, ὅ.π., 29-40, 151.

17. Γρηγ. Θεολόγος, Ἐγκώμιον εἰς τούς Μακκαβαίους, PG 35, 933. 2-4.

18. Γρηγ. Θεολόγος, λόγος ΙΑ’, Εἰς Γρηγόριον Νύσσης, PG 35, 836.42-44.

19. Μ. Βασίλειος, Ἐπιστολή 223, Y. Courtonne, “Saint Basile, Lettres”, 3 vols Paris: Les Belles Lettres, Epistle 223, 3.35-40.

20. Ἱ. Χρυσόστομος, Πρός τούς πολεμούντας τοῖς ἐπί το μονάζειν ἐνάγουσιν, PG 47, 382.7-8.

 

 

Λόγος του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου κ. Χριστοδούλου στο Συνέδριο προς τιμή των Τριών Ιεραρχών με θέμα: «Εφηβεία: νέες πραγματικότητες σε κοινωνίες που αλλάζουν», που διοργάνωσε το Γραφείο Νεότητος Ι.Α.Α. στις 26-28 Ιανουαρίου 2007.