Α΄ Θεματικός Κύκλος Σεμιναρίου Επιμόρφωσης Κατηχητών / τριών
Εργασία Κατηχητών με Θέμα: «Με ποιούς τρόπους και ποιά μέσα θα μπορούσαν η Ενορία, το Σχολείο και η Οικογένεια να συμβάλλουν εποικοδομητικά στη Λειτουργική Αγωγή των νέων»
Κατηχητές: Ελευθέριος Κολλερός, Θεόδωρος Βιδάλης
ΑΘΗΝΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2011
1.Εισαγωγή
Στις μέρες μας, η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκπαίδευση των νέων είναι υψίστης σημασίας, λαμβάνοντας υπόψιν τις δυσκολίες της περιόδου που ζούμε, αλλά και το γεγονός ότι οι νέοι μας βάλλονται σε καθημερινή βάση. Ιστορικά, τόσο μεγάλη βαρύτητα είχε δοθεί στη Θρησκευτική Αγωγή των παιδιών, ώστε αυτή να διδάσκεται από τα ίδια τα σχολεία από το 1935 και μετά. Σκοπός της ήταν να καταστήσει ικανούς τους μαθητές και τις μαθήτριες να γνωρίσουν καλύτερα την πίστη τους, να εξασκήσουν τη χριστιανική ηθική στην ατομική και κοινωνική τους ζωή, καθώς και να καλλιεργήσουν και να πλάσουν τα θρησκευτικά συναισθήματά τους.
Επειδή όμως, η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκπαίδευση των νέων πρέπει να έχει ως πυρήνα της τη Θεία Λειτουργία, μπορεί κάλλιστα να ονομασθεί «Λειτουργική Αγωγή». Οι νέοι πρέπει να καταλάβουν ότι για ένα Χριστιανό Ορθόδοξο, η Θεία Λειτουργία είναι η ζωή και η ψυχή της Εκκλησίας, γιατί μέσω του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας ο Ιησούς προσφέρει τον ίδιο του τον εαυτό για τη σωτηρία του κόσμου. Παράλληλα, θα μπορέσουν να ζήσουν και να αισθανθούν τη διαρκή παρουσία του Ιησού Χριστού και του Αγίου Πνεύματος.
Γίνεται λοιπόν άμεσα αντιληπτό το γεγονός, ότι Θεσμοί και Φορείς όπως η Ενορία, το Σχολείο και η Οικογένεια θα πρέπει να βρούν τα κατάλληλα μέσα και τρόπους, προκειμένου οι νέοι της εκάστοτε εποχής να μη χάνουν τον προσανατολισμό τους και να ατενίζουν με πίστη και αισιοδοξία το μέλλον.
2.Οι τρόποι και τα Μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Ενορία
• Ενημέρωση και μύηση των νέων στο Ορθόδοξο δόγμα μέσω των κατηχητικών σχολείων
Το ενοριακό έργο των κατηχητών είναι πολυσχιδές -είτε το επιτελούν Ιερείς, είτε λαϊκοί- με αποτέλεσμα τα κατηχητικά να αποτελούν ένα πολύ σπουδαίο μέσο προκειμένου οι νέοι να μάθουν ή ακόμα καλύτερα να βιώσουν τη Λειτουργική Ζωή. Η σπουδαιότητά του αυτή, βασίζεται στο γεγονός ότι δυστυχώς, πολλές φορές η ίδια η οικογένεια δεν καταφέρνει να εντάξει τα νεανικά μέλη της στη Λειτουργική Ζωή της Εκκλησίας.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως οι νεανικές συντροφιές, όπως πολλές φορές λέγονται, είτε σε κατώτερο, είτε σε μέσο, είτε σε ανώτερο επίπεδο, θα πρέπει οπωσδήποτε να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη Λειτουργική Αγωγή των παιδιών και να τονίζουν το σωτηριολογικό χαρακτήρα των Μυστηρίων. Μόνο τότε οι νέοι θα μπορέσουν να βιώσουν την Ορθόδοξη Πίστη και να κατανοήσουν τα νοήματά της σε όλο τους το εύρος. Μάλιστα τα κατηχητικά ενισχύονται ως μέσο, από το γεγονός ότι αποτελούνται κατεξοχήν από νέα σε ηλικία άτομα, που «μιλάνε την ίδια γλώσσα», με αποτέλεσμα το κάθε παιδί να μη νοιώθει μόνο του στην προσπάθειά του αυτή.
Παράλληλα με τις προαναφερθείσες σκέψεις, η Ενορία, κυρίως μέσω των κατηχητικών, είναι σκόπιμο να προτρέπει τα παιδιά να συμμετέχουν στα μυστήρια της Εκκλησίας. Πράγματι, είναι απαραίτητο οι κατηχητές να ωθούν τα παιδιά να εξομολογούνται όσο το δυνατόν τακτικότερα, να συμμετέχουν στη Θεία Ευχαριστία κάθε βδομάδα, να παρεβρίσκονται σε ευχέλαια (όπως αυτό της Μ. Τετάρτης), και γιατί όχι σε γάμους, βαπτίσεις και χειροτονίες. Είναι σημαντικό βέβαια να προηγείται εκτεταμένη ενημέρωση των παιδιών σχετικά με το περιεχόμενο του κάθε Μυστηρίου.
Όσον αφορά στα αβάπτιστα παιδιά, τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις καταλαμβάνουν μεγάλο ποσοστό στα Κατηχητικά, είναι σκόπιμο να δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο να βαπτισθούν και να συζητούν οι Κατηχητές γι’ αυτό το θέμα με τους γονείς τους, τονίζοντας το σωτηριολογικό χαρακτήρα των Μυστηρίων στα οποία θα μπορούν να συμμετάσχουν.
Επιπλέον, οι υπεύθυνοι των κατηχητικών μπορούν να διοργανώνουν εκδρομές σε μουσεία Χριστιανικής τέχνης, όπου αυτά υπάρχουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Χριστιανικό και Βυζαντινό μουσείο των Αθηνών. Στόχος των επισκέψεων αυτών είναι να αρχίσουν τα παιδιά να γνωρίζουν τη Χριστιανική και Βυζαντινή ιστορία, τις ιδιαιτερότητες των εποχών, καθώς και τον τρόπο σκέψης και έκφρασης ων Χριστιανών. Όταν τα παιδιά μπορέσουν να κατανοήσουν όλα αυτά, θα συνειδητοποιήσουν σε σημαντικό βαθμό το Ορθόδοξο φρόνημα, τις αξίες και το διαχρονικό μεγαλείο της Ορθοδοξίας. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι τα παιδιά θα γίνουν σε μεγαλύτερο βαθμό μέτοχοι των Μυστηρίων της Εκκλησίας και θα βιώσουν περισσότερο το Ορθόδοξο δόγμα. Αντίστοιχου τύπου επισκέψεις είναι δυνατό να διοργανώνονται σε μοναστήρια ή εκκλησίες διαφόρων ρυθμών.
• Ενημέρωση και μύηση των νέων στο Ορθόδοξο δόγμα μέσω δράσεων του Ενοριακού Ναού
Παράλληλα, με το τεράστιο έργο που μπορούν να επιτελέσουν τα Κατηχητικά, όπως αυτό παρουσιάσθηκε ανωτέρω, ο ίδιος ο Ενοριακός Ναός έχει τη δυνατότητα να προβεί σε διάφορες ενέργειες. Θα μπορούσε λοιπόν να μοιρασθεί κάποιο φυλλάδιο στο εκκλησίασμα π.χ. μαζί με τη «Φωνή Κυρίου» ή να υπάρχει κάποιο φυλλάδιο στο παγκάρι που να απευθύνεται στους γονείς ή στους ίδιους τους νέους και να τους ενημερώνει για τη σπουδαιότητα των μυστηρίων και της ενεργούς συμμετοχής σε αυτά.
Η ενημέρωση αυτή πάντως, όσον αφορά στους γονείς, θα μπορούσε να γίνεται με τη μορφή συζήτησης μετά τη Θεία Λειτουργία σε χαλαρό κλίμα, με συνοδεία καφέ ή τσαγιού. Παράλληλα, συνηθίζεται σε πολλούς Ναούς να γίνεται απογευματινό κήρυγμα από τον υπεύθυνο Ιερέα.
Ένας ακόμα τρόπος διαπαιδαγώγησης των νέων γύρω από τη Λειτουργική Αγωγή είναι η δημιουργία χορωδίας στα πλαίσια της Ενορίας, προκειμένου τα παιδιά, ανεξαρτήτως φύλου, να έχουν περισσότερο ενεργή συμμετοχή στα Μυστήρια του Ναού. Πράγματι, πέρα από το γεγονός ότι μπορούν τα αγόρια να βοηθούν στο Ιερό Βήμα ως ιεροπαίδες, είναι σκόπιμο να υπάρξει συνεργασία με τους ψάλτες, ούτως ώστε τα παιδιά να συμμετέχουν και από το ψαλτήρι. Για ορισμένους μάλιστα, η συμμετοχή στις ακολουθίες της Εκκλησίας μας από το αναλόγιο, είναι πολύ όμορφο συναίσθημα και τους κάνει να αισθάνονται περισσότερο «παραγωγικοί». Επιπλέον, μία πολύ καλή σκέψη αποτελεί η δημιουργία ενός ειδικού φυλλαδίου με εύκολη γραφή των ύμνων, που μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ καλό εφόδιο κατά τα πρώτα βήματα στο αναλόγιο.
3.Οι τρόποι και τα Μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει το Σχολείο
Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, το βάρος της Χριστιανικής Αγωγής των νέων και κατ’ επέκτασιν της Λειτουργικής Αγωγής τους κατά το παρελθόν, το είχε αναλάβει το σχολείο. Δυστυχώς όμως στις μέρες μας αυτό τείνει σε σημαντικό βαθμό να εκλείψει, καθώς το ηθικό και πνευματικό στοιχείο θέλουν να το αποβάλλουν τελείως από τα σχολεία μας οι εκάστοτε κυβερνώντες.
Λαμβάνοντας υπόψιν τις δυσκολίες αυτές, στο βαθμό που είναι δυνατό, το σχολείο, και ειδικά ο Θεολόγος θα πρέπει να προσπαθήσουν για τα ακόλουθα:
• Το μάθημα των Θρησκευτικών
Στο μάθημα των Θρησκευτικών το βασικότερο ρόλο της Λειτουργικής Αγωγής των νέων – σπουδαστών παίζει ο διδάσκων. Ο εκάστοτε εκπαιδευτικός ή Θεολόγος θα πρέπει να «επενδύει» στο σωτηριολογικό χαρακτήρα της Θρησκείας μας, είτε πρόκειται για το δημοτικό, είτε για το γυμνάσιο, είτε για το λύκειο. Να τονίζει το μεγαλείο της Ορθοδοξίας και να σημειώνει ότι θα πρέπει να γίνεται βίωμα μέσω των Μυστηρίων. Να δίνει έμφαση στην επεξήγηση του κάθε Μυστηρίου ξεχωριστά και σε βάθος, και να κάνει αναφορά στο γιατί και το πότε λαμβάνουν χώρα αυτά. Θα πρέπει βέβαια το περιεχόμενο κάθε φορά να είναι ανάλογο της ηλικίας. Για το σκοπό αυτό, και ανεξάρτητα πολλές φορές από το περιεχόμενο των βιβλίων ή την ύλη του Υπουργείου, θα μπορούσε ο εκάστοτε εκπαιδευτικός να συνεργάζεται με κάποιον Ιερέα, προκειμένου η ύλη που θα διδάσκει να μην έρχεται σε αντίθεση με το πνεύμα των Αγίων Πατέρων.
• Η εξομολόγηση
Δυστυχώς πρίν από λίγα χρόνια απαγορεύτηκε η εξομολόγηση εντός των σχολείων, σύμφωνα με εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός αυτό, ο Ιερέας περιορίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό, στο μεγάλο αυτό λειτούργημα που εκτελούσε εντός της εκπαιδευτικής κοινότητας. Οι τρόποι που μπορεί να χρησιμοποιήσει λοιπόν είναι η ενημέρωσή των παιδιών κατά την ώρα του αγιασμού (όσο περιορισμένο χρόνο κι αν έχει), ή η ενημέρωσή τους κατά την έξοδό τους από το σχολείο (πιθανότατα σε συνεννόηση με τους κατηχητές) ή ακόμα η ενημέρωση του εκάστοτε διευθυντή σχολείου για το πότε ο Ιερέας θα δέχεται για εξομολόγηση μαθητές, στον Ενοριακό Ναό.
• Μαθητικοί εκκλησιασμοί
Πέρα από την πρωινή προσευχή, μια πολύ όμορφη και σημαντική προσφορά του Σχολείου στη Λειτουργική Αγωγή των νέων, αποτελούν οι μαθητικοί εκκλησιασμοί. Πράγματι, οι εκκλησιασμοί κατά τη γιορτή των τριών Ιεραρχών, λίγο πρίν τα Χριστούγεννα και λίγο πρίν το Πάσχα, μπορούν να συμβάλλουν στην ομαλή ένταξη των νέων στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, ακόμα κι αν πρόκειται για μαθητές που δεν έχουν τα κατάλληλα ερεθίσματα από τους γονείς τους. Προϋπόθεση βέβαια για ένα σωστό μαθητικό εκκλησιασμό είναι η ομιλία του Θεολόγου ή Εκπαιδευτικού γύρω από το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Παρεμφερής τρόπος προσφοράς από το Θεολόγο, θα ήταν η επίσκεψη σε κάποιο ναό εκτός της Θείας Λειτουργίας, προκειμένου να υπάρχει περισσότερη άνεση χρόνου και κινήσεων.
4.Οι τρόποι και τα Μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Οικογένεια
Το θεμέλιο κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας είναι η οικογένεια. Οποιαδήποτε προσπάθεια λοιπόν με στόχο την Λειτουργική Επιμόρφωση των νέων πρέπει να λαμβάνει υπόψιν και την οικογένεια για να είναι αποτελεσματική.
• Λειτουργική αγωγή από μικρή ηλικία
Βεβαίως, η Λειτουργική Αγωγή των νέων συστήνεται να ξεκινά από την παιδική ηλικία, καθώς οι μηδενικές γνώσεις και ο αγεώργητος ψυχικός κόσμος των παιδιών αποτελούν άγραφο χαρτί, το οποίο προσφέρεται για αποτύπωση μιας υγιούς Λειτουργικής Συνείδησης και προφυλάσσει τα παιδιά από ποικίλους κινδύνους που μέλλουν να αντιμετωπίσουν.
• Ο ρόλος των Γονέων
Οι γονείς οφείλουν καταρχήν με το παράδειγμά τους και με την προσευχή τους (ιδιαίτερα σε περιπτώσεις αντιδραστικών νέων) να εμπνέουν και να καθοδηγούν την Λειτουργική Αγωγή των νέων (Κατά την ρήση του Γ. Πορφυρίου «Αν γίνετε Άγιοι, θα σώσετε τα παιδιά σας»). Στην προσπάθειά τους αυτή μπορούν να βοηθηθούν με την συμμετοχή τους σε Σχολές Γονέων που οργανώνονται στις κατά τόπους ενορίες. Προτείνεται μάλιστα, όποτε και όπου αυτό είναι δυνατόν, τα μέλη της οικογένειας να συμμετέχουν από κοινού στους εκκλησιασμούς, στην εξομολόγηση (ει δυνατόν σε κοινό πνευματικό και κατά τις ίδιες ημέρες ώστε να γίνεται το έργο του πνευματικού αποτελεσματικότερο) και σε λοιπά μυστήρια ώστε οι νέοι να αφομοιώνουν σε βάθος χρόνου ευεργετικές συμπεριφορές.
• Οικογενειακή Συζήτηση
Η Λειτουργική Συνείδηση των νέων μπορεί να διαμορφωθεί μέσα από οικογενειακές συζητήσεις σε τακτική βάση (τουλάχιστον εβδομαδιαία) που μπορούν συν τοις άλλοις να περιλαμβάνουν αναφορά σε σχετική βιβλιογραφία. Τοιουτοτρόπως, τα παιδιά αρχικά και οι νέοι αργότερα, θα εισέλθουν στο χώρο του Ιερού Ναού προϊδεασμένοι και κατάλληλα προετοιμασμένοι.
• Προτροπή για συμμετοχή σε Κατηχητικές Συντροφιές
Οι γονείς οφείλουν να προτρέψουν (όχι να επιβάλλουν) στα παιδιά να συμμετάσχουν σε κατηχητικές συντροφιές αφού αυτές θα αναλάβουν στη συνέχεια να συμπληρώσουν την Λειτουργική τους Αγωγή με τρόπους που έχουν ήδη περιγραφεί.
• Προτροπή για εκμάθηση Βυζαντινής Μουσικής – Αγιογραφίας
Η εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής ή (και) Αγιογραφίας μπορούν να αποτελέσουν σημαντικότατα εφόδια για την καλλιέργεια της Λειτουργικής Συνείδησης του παιδιού με έναν τρόπο φυσικό, σε πτυχές που χωρίς αυτές θα παρέμεναν απρόσιτες.
• Προτροπή για Βοήθεια στο Ιερό
Επιπρόσθετα οι γονείς μπορούν να προτρέψουν τα παιδιά να βοηθούν τον Ιερέα στην τέλεση των Ακολουθιών ως ιεροπαίδες βιώνοντας την Θ. Λατρεία με μεγαλύτερη αμεσότητα.
• Εκδρομές
Η συμμετοχή σε πνευματικές εκδρομές (όπως επί παραδείγματι στο Βυζαντινό Μουσείο ή σε προσκυνηματικές εκδρομές σε Ιερές Μονές) μπορούν να συμπληρώσουν το παζλ της Λειτουργικής Αγωγής των νέων.
5. Δίαυλοι Επικοινωνίας και Συνεργασίας μεταξύ Ενορίας, Σχολείου, Οικογένειας
Η επικοινωνία μεταξύ των παραπάνω φορέων με κομβικό σημείο την Ενορία είναι απαραίτητη, αφού στην περίπτωση που η Ενορία δεν επικοινωνεί με το Σχολείο, δεν θα πραγματοποιούνται μαθητικοί Εκκλησιασμοί, αλλά και το ίδιο το Σχολείο θα απωλέσει σταδιακά το πνευματικό του περιεχόμενο ̇ ενώ από την άλλη μεριά αν η οικογένεια δεν ενταχθεί στην ενορία, όμοια με πριν τα παιδιά δεν θα εκκλησιάζονται και η οικογένεια θα αλλοτριωθεί. Ιδανικά, ο κάθε ένας από τους παραπάνω φορείς οφείλει να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για επικοινωνία και συνεργασία. Αν αυτό δεν συμβαίνει, η Ενορία οφείλει σε κάθε περίπτωση να αναζητήσει πρόσφορο έδαφος για συνεργασία με τους υπόλοιπους. Επί παραδείγματι, οι Ενοριακές Νεανικές Επιτροπές θα μπορούσαν να αναζητήσουν εκπαιδευτικούς σε Δημόσια, Ιδιωτικά Σχολεία ή ακόμα και Φροντιστήρια (Διευθυντές Σχολείων, Θεολόγους ή Εκπαιδευτικούς με οιοδήποτε αντικείμενο) που διάκεινται ευμενώς ως προς το Χριστιανικό Ορθόδοξο Πνεύμα και να διοργανωθούν συναντήσεις γνωριμίας και οργάνωσης δραστηριοτήτων. Επιπλέον, οι υπεύθυνοι Ιερείς μπορούν να συλλέγουν τα στοιχεία των νεονύμφων καθώς και των γονέων που βάπτισαν σχετικά πρόσφατα κάποιο παιδί ούτως ώστε να έχουν την δυνατότητα εγκατάστασης κάποιας μορφής επικοινωνίας (όπως επί παραδείγματι αποστολή ευχετήριας κάρτας στην επέτειο του γάμου ή στην επέτειο της βάπτισης του παιδιού – εναλλακτικά μπορεί να αποσταλλεί ένα μήνυμα Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου ή SMS αν τα στοιχεία είναι διαθέσιμα). Ορισμένες μορφές συνεργασίας που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν είναι : Ομιλίες σε Νεονύμφους ή (και) σε γονείς που βάπτισαν πρόσφατα κάποιο παιδί, διανομή Εντύπων και για την διαμόρφωση της Λειτουργικής Αγωγής, Προσέλευση μαθητών (όσοι το επιθυμούν) στην Εκκλησία για εξομολόγηση, Ομιλίες Ιερέως στην Τάξη (εφόσον έχει εξασφαλιστεί η απαραίτητη πλέον άδεια) με κεντρικό θέμα την τέλεση Μυστηρίων, Ομιλία Ιερέως σε σχολικούς συλλόγους γονέων και σε εκπαιδευτικούς.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κλείνοντας, η Λειτουργική Αγωγή από τη στιγμή που είναι η βάση για τη σωτηρία του ανθρώπου, είναι λογικό να βρίσκεται ή να πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο των θεσμών και των φορέων του κοινωνικού ιστού. Είναι επιβεβλημένο, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η Ενορία, το Σχολείο και η Οικογένεια να συνδράμουν συνεργαζόμενοι, ούτως ώστε οι νέοι να λάβουν την κατάλληλη Λειτουργική Αγωγή που να συμβαδίζει απαρέγκλιτα με το πνεύμα των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας. Μόνο τότε οι νέοι θα αποτελέσουν τον ακοίμητο φάρο και θα μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το μέλλον της Εκκλησίας, της Πατρίδας και του Έθνους μας είναι σε καλά χέρια.
