Ήρθαμε σήμερα όλοι εδώ, εμείς κάνοντας το μακρύ ταξίδι από την Αθήνα κι εσείς που εγκαταλείψατε τη σπιτική ζεστασιά, γιατί θεωρούμε την αποψινή μας συνάντηση όχι μια πολυτέλεια, αλλά μια αναγκαιότητα. Σπουδάζουμε όλοι την κρισιμότητα των καιρών μας, τη ζούμε αυτή την κρισιμότητα, και θεωρούμε επιτακτική ανάγκη τον συμπροβληματισμό, να διδαχθούμε ο ένας από τον άλλο, από τις εμπειρίες, τα λάθη και τις παραλείψεις μας ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως ποιμένες, ως «ο κόσμος των μεγάλων». Κάνουμε και την αυτοκριτική μας – και πρέπει να το τολμούμε αυτό, χωρίς μάλιστα να αναζητούμε ρηχές και φτηνές δικαιολογίες.
Το θέμα μας, γύρω από τις εξαρτήσεις, έχει μια δυσκολία. Κατ’ αρχήν γιατί όταν αναφερόμαστε σε εξαρτήσεις πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτές είναι πολλές και ποικίλες.
•Οι τυρρανικότερες όλων είναι βέβαια οι ουσίες, τα ναρκωτικά, σήμερα 1 στους 7 μαθητές έχει κάνει χρήση, έστω μία φορά, κάποιας παράνομης ουσίας, ενώ σχεδόν οι μισοί μαθητές γνωρίζουν πού μπορούν να βρουν σχετικά εύκολα μαριχουάνα και χασίς.
•Ταυτόχρονα όμως, συζητώντας και για άλλες εξαρτήσεις, δεν πρέπει να λησμονούμε π.χ. το πολύ μεγάλο πρόβλημα της ανεξέλεγκτης χρήσης αλκοόλ σήμερα στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες το 62% των νέων στην πατρίδα μας κάνει χρήση οινοπνευματωδών ποτών, με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ.
•Στις εξαρτήσεις θα εντάξουμε και το κάπνισμα. Σήμερα τα ελληνόπουλα κατέχουν την πρώτη θέση στην Ευρώπη, αλλά στην κατανάλωση προϊόντων καπνού και αλκοόλ σε σχέση με όλους τους ευρωπαίους.
•Πολύ μεγάλο και σύγχρονο το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης ψυχοφαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή, όπως και αναβολικών, παυσίπονων, ηρεμιστικών και κωδεϊνούχων φαρμάκων. Μέσα σε ένα χρόνο καταναλώθηκαν στην Ελλάδα 14 εκατομμύρια κουτιά χάπια.
•Στις εξαρτήσεις θα εντάξουμε ακόμη την υποδούλωση σήμερα πολλών νέων ανθρώπων στην τεχνολογία και τις εφαρμογές της, όπως το κινητό τηλέφωνο, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο. Ακόμα, πολλούς ανθρώπους θα συναντήσουμε με εξάρτηση στο φαγητό, ή την τηλεόραση, ή τη μόδα.
•Πολύ μεγάλο το πρόβλημα των εξαρτήσεων από τα τυχερά παιχνίδια, σήμερα η πατρίδα μας είναι ένα εργοτάξιο τζόγου με πρωταγωνιστή την ίδια την πολιτεία, που εφευρίσκει και διαφημίζει με πολλά εκατομμύρια ευρώ τα κάθε λογής στοιχήματα.
•Ενώ τέλος σημαντικό, αλλά όχι της παρούσης, το πρόβλημα των εξαρτήσεων από ανθρώπινες σχέσεις, όταν αυτές δεν ιεραρχούνται σωστά, π.χ. η παθολογική αγάπη ορισμένων γονέων προς τα παιδιά τους που καταστρέφει δυστυχώς την αγάπη μεταξύ των συζύγων, η οποία τρέφει τη συζυγία και αγιάζει το γάμο και την οικογένεια.
Βεβαίως, το πρόβλημα της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών παραμένει κορυφαίο, καθώς μάλιστα τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο λαμβάνει ολοένα και περισσότερο ανησυχητικές διαστάσεις, φυσικά και στη χώρα μας. Παράλληλα με αυτή την τεράστια έξαρση του φαινομένου των εξαρτήσεων από τις παράνομες ουσίες, παρατηρείται ταυτόχρονα και μια πανστρατιά ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης απέναντι στο πρόβλημα, με έμφαση στην έγκαιρη ενημέρωση και τη σωστή πρόληψη. Κι αυτό γιατί όλοι ξέρουμε πως ο δρόμος αυτός είναι χωρίς γυρισμό, σχεδόν πάντα! Οι περιπτώσεις είναι δυσθεράπευτες, μάλλον δε ανίατες.
Είναι αλήθεια όμως ότι τα ερωτήματα παραμένουν αμείλικτα: Γιατί τα παιδιά σήμερα μοιάζει να μας μισούν τόσο; Γιατί μισούν την κοινωνία μας, τη ζωή, τον εαυτό τους; Γιατί αυτοκτονούν; Άραγε ακούμπησε ποτέ πραγματικά κάποιος στην ψυχή τους, ή θελήσαμε μόνο το μυαλό και την τσέπη τους να γεμίσουμε; Όμως, αυτό είναι ο άνθρωπος;
Κι ακόμη: Γιατί η κοινωνία μας δεν αφήνει τα παιδιά να πλησιάσουν τις αλήθειες της ζωής, να γνωρίσουν την αγάπη; Γιατί ακόμη τόση προκατάληψη απέναντι στον Χριστό και στην Εκκλησία; Αυτός ο τόπος μοιάζει να φοβάται να μιλήσει στα παιδιά για τον Χριστό και την Εκκλησία, γιατί θέλει να είναι αξιοπρεπής και σύγχρονος, από το φόβο μην προσηλυτίσει κανένα. Και οι νέοι μας τρυπιούνται και παραδίδονται στα ναρκωτικά και στις λογής-λογής εξαρτήσεις, στις γειτονιές των μεγαλουπόλεων αλλά και στις ήρεμες πόλεις της επαρχίας μας, χωρίς στόχους και χωρίς αγάπη, νιώθοντας ότι κανείς ποτέ δεν τους αγάπησε, κανείς ποτέ δεν νοιάστηκε αληθινά γι’ αυτούς.
Λοιπόν, πώς και γιατί φτάσαμε εδώ; Αναζητώντας τα αίτια της παθολογίας, φτάνουμε σιγά-σιγά και σε προτάσεις. Έχουμε ακούσει – και θα τα ακούσουμε και πάλι – για το άγχος και το στρες της εποχής μας που χτυπάει καίρια τα νέα παιδιά, για την έλλειψη νοήματος για τη ζωή, για την ανεργία και τα τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, για τις επαναστατικές αλλαγές που επέρχονται με την αλλαγή της ηλικίας των νέων και την είσοδό τους στη δύσκολη ηλικία της εφηβείας, για τις ολέθριες επιδράσεις της παρέας σε αδύναμους χαρακτήρες και πολλά άλλα.
Όλα αυτά σπρώχνουν τα παιδιά και τους νέους σε αδιέξοδους νέους, και στην ουσιοεξάρτηση. Υπεράνω όλων όμως, και χωρίς αγκυλώσεις και υπεκφυγές, χωρίς υποκρισία, με αίσθηση ευθύνης, ειλικρίνεια, ταπείνωση και αληθινή αγάπη για τους νέους ανθρώπους οφείλουμε κατ’ αρχήν να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να ομολογήσουμε τα λάθη μας. Τα παιδιά μας είναι εξαρτημένα γιατί ζουν σε έναν εξαρτημένο κόσμο. Οι πρώτοι που πρέπει να θεραπευτούμε και να ξαναβρούμε το νόημα της ζωής είμαστε εμείς οι ίδιοι, και κατ’ αρχήν μέσα στις οικογένειές μας. Τι είναι σήμερα ένας νέος άνθρωπος; Κατά βάσιν ό,τι είδε, ό,τι έζησε στην οικογένειά του, και μάλιστα στα πρώτα του χρόνια, αυτές οι οικογενειακές στιγμές θα τον συνοδεύουν λυτρωτικά ή τυρρανικά για μια ολόκληρη ζωή. Εμείς στο Ίδρυμα «Διακονία» αρχίζουμε την πρόληψη γύρω από την ουσιοεξάρτηση αρχίζοντας με τους νεόνυμφους, αλλά όχι για τον εαυτό τους, για τα παιδιά που θα φέρουν στον κόσμο. Και η αγωνία μας αφορά στην οικοδόμηση ενός ζεστού οικογενειακού περιβάλλοντος, όπου το έμβρυο – από την κοιλιά της μητέρας του ακόμη- μέχρι και την εφηβεία θα μεγαλώνει και θα ολοκληρώνεται φυσιολογικά, σε μια ατμόσφαιρα αγάπης, κατανόησης, διαλόγου. Έτσι προλαβαίνουμε, αντί αργότερα να θεραπεύουμε – αν μπορέσουμε πια να θεραπεύσουμε. Λοιπόν, τι κόσμο φτιάχνουμε για τα παιδιά μας; Τι αξίες τους προσφέρουμε –αν τους προσφέρουμε; Τι θέση έχουν τα ιδανικά σε μια κοινωνία που θεοποιεί τον πλούτο, τη δόξα, τον εύκολο πλουτισμό, την εφήμερη δημοσιότητα, ακόμα και αν αυτή προϋποθέτει τον δημόσιο εξευτελισμό μέσω της τηλεόρασης; Δεν επιχειρώ να κάνω κήρυγμα, την ουσία και το βάθος της αλήθειας προσπαθώ να βρω.
Η οικογένεια είναι το πρώτο και ανεπανάληπτο σχολείο του ανθρώπου. Θα ακούσουμε όλοι σε λίγο πόσο σπουδαίο ρόλο διαδραματίζει η οικογένεια στην προσπάθεια οικοδόμησης υγιών αντισωμάτων στον χαρακτήρα ενός παιδιού, για να μπορέσει να πει «όχι», όταν πρέπει σ’ εκείνους που πρέπει, ακόμη και στην παρέα του, στην ομάδα του, η οποία τις περισσότερες φορές τον σπρώχνει στη πρώτη δοκιμή. Είμαστε έτοιμοι, αντέχουμε την αυτοκριτική, την αναγνώριση των λαθών μας; Οι γονείς έχουν κυρίως να αντιτάξουν ότι μοχθούν νυχθημερόν για το καλό των παιδιών των. Κανείς δεν το αμφισβητεί αυτό. Μοχθούν για να έχουν τα παιδιά τους τα πάντα! Κι έτσι – πολλές φορές- δεν έχουν τους ίδιους τους γονείς κοντά τους, δίπλα τους.
Η εξάρτηση, λοιπόν, μπορεί ενδεχομένως και να είναι «μια επανάσταση, μια αποτυχημένη επανάσταση, μια διαμαρτυρία που δεν βρήκε αποδέκτες, μια προσπάθεια διαφυγής από πολλά αδιέξοδα στα οποία εμείς πολλές φορές οδηγούμε τους νέους ανθρώπους». Αδιέξοδα που έχουν να κάνουν με ένα κακό οικογενειακό κλίμα, με ένα αποτυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα που συνθλίβει την προσωπικότητα και τα όνειρα των νέων, με την υποκρισία της κοινωνίας μας και περισσότερο εκείνων που έχουν την ευθύνη διαμόρφωσης των κοινωνικών δομών, με την ανεπάρκεια – μιλήσαμε για αυτοκριτική – και της εκκλησιαστικής διακονίας, καθώς λέμε στους νέους «ελάτε στην Εκκλησία όπως είστε», αλλά στην πραγματικότητα τους δείχνουμε ότι δεν χωράνε κοντά μας. Κι όμως, ο δρόμος της Εκκλησίας είναι μια συνεχής προσπάθεια πρόληψης, αποφυγής των παθών και των πτώσεων, η ορθόδοξη Εκκλησία μας από τη φύση, την παράδοση, τη διδασκαλία και την πνευματικότητά της έχει τη δυνατότητα να συμβάλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος της ουσιοεξάρτησης, που κατατρώγει τις ψυχές και τις σάρκες των νέων.
Χωρίς δισταγμούς, λοιπόν, θα υποστηρίξω πως μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας και της καλά δομημένης οικογένειας το παιδί αναπτύσσεται ομαλά και στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας, έχοντας πνευματικά αντισώματα, μπορεί όχι απλά να στέκεται στα πόδια του, αλλά και να αντιστέκεται στις προκλήσεις των καιρών μας, να δημιουργεί και να προετοιμάζει αγωνιστικά και υπομονετικά τη μελλοντική του πορεία.
Πάλι μέσα στην αγκαλιά της Εκκλησίας και της σωστής οικογένειας αντιμετωπίζονται και οι πτώσεις και οι παρεκτροπές των νέων. Μάλιστα δε, μπορεί ορισμένες φορές οι εκτροπές να αποτελέσουν αφορμή για ανεύρεση του νοήματος της ζωής και του σωστού προσανατολισμού από μέρους των νέων. Η ζωή της Εκκλησίας είναι γεμάτη από ασώτους και καταταλαιπωρημένους νέους που όχι μόνο ξαναβρήκαν το δρόμο τους, αλλά έφτασαν ακόμη και στην αγιότητα. Μόνο που εμείς, οι κληρικοί αλλά και οι γονείς, κατά μίμηση του ευσπλάχνου Πατρός της γνωστής παραβολής του Ευαγγελίου, πρέπει να είμαστε διαρκώς έτοιμοι, με ανοιχτή αγκαλιά για να υποδεχτούμε μακρόθυμα και με έκδηλη χαρά τους νέους που επιστρέφουν, αναζητώντας νόημα ζωής.
(Ομιλία στην Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης)
