ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ
A’ ΚΥΚΛΟΣ 2009 – 2010
E’ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Αντωνοπούλου Δήμητρα – Βασιλειάδου Μαρία – Ελευθερίου Κατερίνα – Μανία Βασιλική – Παπαδημητρίου Δέσποινα –
Τσόλια Στυλιανή
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΤΩΒΙΤ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΤΩΒΙΤ
Το βιβλίο “Τωβίτ” φέρει ως τίτλο το όνομα ενός ευσεβή Ιουδαίου της διασποράς, ο οποίος είναι ένας από τους ήρωες της ιστορίας που αφηγείται ο ίδιος.
Η γλώσσα του πρωτοτύπου (εβραϊκή, αραμαϊκή ή ελληνική) είναι άγνωστη. Το έργο παρατίθεται από την ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο’) και κατατάσσεται συνήθως στα “Ιστορικά Βιβλία” της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ απουσιάζει από τoν Εβραϊκό Κανόνα.
Το περιεχόμενο του έργου αναφέρεται στις δοκιμασίες και στις περιπέτειες δύο συγγενών ιουδαϊκών οικογενειών, του Τωβίτ και του Ραγουήλ, οι οποίες ζούσαν στη Νινευή και στα Εκβάτανα αντίστοιχα. Ο Τωβίτ χάνει την περιουσία του και τυφλώνεται, ενώ η κόρη τού Ραγουήλ, η Σάρρα, χάνει διαδοχικά εφτά συζύγους, οι οποίοι πεθαίνουν την πρώτη νύχτα του γάμου της. Με παρέμβαση του Θεού τα προσωπικά δράματα μεταστρέφονται σε ευτυχία: Υπό την καθοδήγηση του αγγέλου Ραφαήλ, ο Τωβίας, γιος του Τωβίτ, παίρνει ως σύζυγο τη Σάρρα και θεραπεύει τον πατέρα του.
Οι διάφοροι χαρακτήρες του έργου προβάλλονται ως πρότυπα της ιουδαϊκής ευσέβειας, διδάσκεται η εμπιστοσύνη στο Θεό και η υποταγή στο νόμο του και τονίζεται η σημασία της οικογένειας και του γάμου. Ιδιαίτερα όμως τονίζεται ο ρόλος των αγγέλων ως οργάνων της πρόνοιας του πανάγαθου Θεού, ο οποίος είναι πάντα παρών και ευεργετεί τους πιστούς του.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΤΩΒΙΤ
Ο Τωβίτ, που ήταν αγαθοεργός και ευσεβής, καταγόταν από τη φυλή Νεφθαλεί και όταν αιχμαλωτίστηκε, οδηγήθηκε ως δούλος στη Νινευή της Ασσυρίας. Αυτός εκτός των άλλων αγαθοεργών πράξεων του, έθαβε και τους Ισραηλίτες που είχαν δολοφονηθεί από διαταγή του βασιλιά των Ασσυρίων, Σεναχηρίμ, των οποίων την ταφή ο βασιλιάς είχε απαγορεύσει με ποινή θανάτου. Εξαιτίας της ανυπακοής του Τωβίτ στην βασιλική διαταγή παραλίγο να τον εκτελέσουν, αλλά σώθηκε καταφεύγοντας στα όρη. Έχασε όμως όλη την περιουσία του γιατί την πήραν οι Ασσύριοι. Μετά από 50 περίπου ημέρες, όπου βασίλευε ο Σαχερδόν, επανήλθε στην Νινευή επειδή έλαβε χάρη από το βασιλιά εξαιτίας της επέμβασης του ανιψιού του Αχιαχάρου, σοφού συμβούλου του νέου βασιλιά. Συνεχίζοντας και μετά την εργασία του ο Τωβίτ τυφλώθηκε και ανίκανος να εργαστεί πλέον, ζήτησε μαζί με την σύζυγό του και τον γιο του χρηματική βοήθεια από τον Αχιάχαρο. Τότε θυμήθηκε ότι είχε πριν από καιρό δανείσει μεγάλο χρηματικό ποσό στον ομοεθνή του Γαβαήλ, που κατοικούσε στους Ράγους της Μηδίας.
Είπε, λοιπόν, στον γιο του Τωβία να πάει στους Ράγους και να πάρει το ποσόν που είχε δανείσει ο Τωβίτ. Ο Τωβίας, συνοδευόμενος από τον άγγελο Ραφαήλ, ο οποίος παρουσιάσθηκε ως Ισραηλίτης με το όνομα Αζαρίας, αναχώρησε με τις συμβουλές και τις ευχές του για τους Ράγους. Στον ποταμό Τιγρήτα ο Τωβίας έπιασε μεγάλο ψάρι, του οποίου, με εντολή του Αζαρία, φύλαξε το συκώτι και την χολή. Εν τω μεταξύ, στα Εκβάτανα στην οικία του Ραγουήλ και της Έδνας, συγγενείς του Τωβίτ, συνέβαιναν μερικά περίεργα, όσο και δραματικά γεγονότα. Πονηρός δαίμονας σκότωσε διαδοχικά 7 συζύγους της κόρης τους Σάρρας κατά την πρώτη νύχτα του γάμου, πριν αυτοί έρθουν σε επαφή με εκείνη. Στην οικία του Ραγουήλ σταμάτησαν να ξεκουραστούν οι 2 ταξιδιώτες, όπου ο Τωβίας αναγνωρίστηκε ως συγγενής τους και με προτροπή του Αζαρία εζήτησε και έλαβε ως σύζυγο τη Σάρρα. Εξόρκισε και έδιωξε το πονηρό δαιμόνιο με το να θυμιάσει με το συκώτι του ψαριού. Ο Τωβίας έμεινε στην οικία του πεθερού του, ενώ ο Αζαρίας πήγε στους Ράγους, πήρε το ποσόν που είχε δανειστεί ο Γαβαήλ από τον Τωβίτ και επέστρεψε στα Εκβάτανα. Πλούσιος πλέον ο Τωβίας, και κυρίως με την προίκα της συζύγου του, επέστρεψε μαζί της και τον Αζαρία στην Νινευή, όπου με αγωνία των περίμεναν οι γονείς του.
Εκεί, με συμβουλή του Αζαρία, άλειψε ο Τωβίας με την χολή του ψαριού τα μάτια του πατέρα του και αμέσως θεραπεύτηκε η τύφλωση. Ευγνώμονες όλοι για όλα στον Αζαρία επέμειναν να τον αμείψουν πλουσιοπάροχα μέχρι και του μισού της περιουσίας τους, αλλά εκείνος, φυσικά, δεν δέχθηκε και αποκαλύφθηκε μπροστά τους ως αρχάγγελος του Θεού, ο Ραφαήλ. Τους έδωσε μερικές συμβουλές και εξαφανίσθηκε. Το όλο έργο κλείνει με τα ευτυχή γηρατειά του ευσεβή Τωβία μέσα στην καλή οικογένεια του και του ειρηνικού θανάτου του σε ηλικία 107 ετών.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το βιβλίο αυτό στην Βουλγάτα ονομάζεται Liber Tobiae βιβλίο του Τωβία. Εκεί και οι δύο, (πατέρας και γιος) καλούνται Τωβίας, και ο πατέρας χαρακτηρίζεται ως «Τωβίας ο πρεσβύτης». Στους Εβδομήκοντα όμως, ο πατέρας, (του οποίου το όνομα έλαβε και το βιβλίο), λέγεται Τωβίτ και ο γιος Τωβίας, το οποίο όνομα σημαίνει «αγαθότητα Κυρίου».
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
Η Ιστορία του Τωβίτ ανοίγει με την αιχμαλωσία του στην πόλη της Ασσυρίας Νινευή. Με ένα ταχύ βλέμμα προς τα πίσω 1, 4-10 ο συγγραφέας δείχνει σ’ εμάς ότι ο Τωβίτ από την παιδική του ηλικία στην πατρίδα του βάδιζε την οδό του Κυρίου. Αλλά και στην εξορία διακρίνεται μεταξύ των συμπατριωτών του για την υποδειγματική διαγωγή του φοβούμενος τον Θεό, ελεώντας τους ανθρώπους και θάβοντας, τους νεκρούς, αν και διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο από το τελευταίο αυτό επειδή παρέβαινε τη ρητή εντολή του βασιλιά. Θάβοντας κάποτε κάποιο νεκρό τυφλώθηκε. Και όμως δεν αγανάκτησε, αλλά υπέμεινε με μεγάλη καρτερία τη δοκιμασία αυτή. Αργότερα περιέρχεται σε μεγάλη φτώχεια, ώστε αναγκάζεται η γυναίκα του να εργάζεται έξω από το σπίτι της. Ο Τωβίτ υπομένει και τη συμφορά αυτή παρά τον πειρασμό της γυναίκας του, η οποία τον κορόιδευε για τη φτώχεια του παρ’ όλη την ευσέβειά του 1, 11-36.
Η σκηνή αιφνιδίως αλλάζει και μεταφέρεται στα Εκβάτανα στη Σάρρα τη μέλλουσα σύζυγο του γιου του Τωβία. Εκείνη προσεύχεται, έτσι ώστε να την απαλλάξει ο Θεός από μία μεγάλη δυστυχία, από τον πειρασμό του δαίμονα 3, 7-23. Η σκηνή έρχεται και πάλι στον Τωβίτ, ο οποίος προσεύχεται στον Θεό, να τον πάρει από τη ζωή. Αναμένοντας λοιπόν το θάνατό του ο Τωβίτ, συνιστά στον γιο του Τωβία, να ζει ζωή ενάρετη 4, 1-20 και λέει σε αυτόν, να ζητήσει και να βρει τον Γαβαήλο κάποιον ομόφυλο που ζει στους Ράγους, έτσι ώστε να λάβει απ’ αυτόν κάποιο χρηματικό ποσό το οποίο του είχε δανείσει (4, 21-23). Ο νεαρός Τωβίας διστάζει να αναλάβει τόσο μακρινό ταξίδι σε άγνωστη χώρα. Όμως βοηθείται σε αυτό από τον άγγελο Ραφαήλ που εμφανίσθηκε με τη μορφή άνδρα 5, 1-28 και επιχειρεί το ταξίδι αυτό. Στο δρόμο, ο Ραφαήλ και ο Τωβίας αλιεύουν από τον Τίγρη ποταμό ένα ψάρι, του οποίου ο νεαρός Τωβίας, κατόπιν εντολής του αγγέλου λαμβάνει και φυλάει την καρδιά, το συκότι και τη χολή.
Οι δυο τους πλησιάζουν στα Εκβάτανα, στον Ραγουήλ τον πατέρα της παραπάνω μνημονευμένης Σάρρας. Ο Άγγελος συνιστά στον Τωβία να ζητήσει σε γάμο τη Σάρρα. Ο Τωβίας αρνείται λέγοντας, ότι έχει μάθει, ότι επτά άνδρες, οι οποίοι τη ζήτησαν σε γάμο, πέθαναν ο ένας μετά τον άλλο κατά την πρώτη νύχτα του γάμου, φονευμένοι από δαίμονα. Ο Άγγελος καθησυχάζει τον Τωβία και τον συμβουλεύει, πώς θα απαλλαγή από το δαίμονα αυτό (6, 10-22). Έτσι φθάνουν στον Ραγουήλ, από τον οποίο γίνονται δεκτοί μετά χαράς. Ο Τωβίας ζήτησε σε γάμο τη Σάρρα. Οι γονείς της εξέφρασαν τους φόβους τους προς αυτόν αναφέροντας όσα συνέβησαν κατά τους γάμους της Σάρρας. Ο Τωβίας όμως δέχεται το γάμο (7, 1-20). Τα πράγματα έγιναν όπως είπε ο Άγγελος στον Τωβία. Οι νεόνυμφοι προσευχήθηκαν, θυμίασαν με την καρδιά και το συκότι του ψαριού και το δαιμόνιο έφυγε (8, 1-24). Ο Τωβίας παραμένει κοντά στον Ραγουήλ, τον πεθερό του, και ο Άγγελος μεταβαίνει προς τον Γαβαήλο στους Ράγους, και παίρνει απ’ αυτόν το δανεισμένο από τον Τωβίτ χρηματικό ποσό και επιστρέφει (9, 1-12).
Στο μεταξύ στο σπίτι του Τωβία οι γονείς του ανησυχούν, επειδή δεν επέστρεψε ο γιος τους, στον ορισμένο χρόνο. Η μητέρα του ιδίως ήταν πολύ ανήσυχη και απαρηγόρητη (10, 1-7).
Ο Τωβίας επιμένει και λαμβάνει ως καλός γιος άδεια από τον πεθερό του Ραγουήλ και επιστρέφει με τον Άγγελο και τη σύζυγό του Σάρρα προς τους γονείς του (10, 8-13). Η άφιξή τους γίνεται αιτία μεγάλης χαράς και ο Τωβίας θεραπεύει την τύφλωση του πατέρα του με τη χολή του ψαριού. Όταν θέλησαν Τωβίτ και Τωβίας να πληρώσουν τον (με μορφή ανθρώπου) παρουσιασμένο άγγελο Ραφαήλ, για τη συνοδεία που πρόσφερε στον Τωβία, ο Άγγελος αποκαλύπτεται, εκείνοι τρομάζουν και ο Άγγελος τους συμβουλεύει. Μετά απ’ αυτά ο Άγγελος εξαφανίσθηκε. (12, 1-21).
Το τελευταίο κεφάλαιο με μορφή επιλόγου έχει την ευχαριστία του Τωβίτ. Προφητεύει το μέλλον της Νινευΐ και τελειώνει με το ευτυχές υπόλοιπο της ζωής και το θάνατο τών Τωβίτ και Τωβία (κεφ. 14ο).
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ
Στο Ελληνικό κείμενο και στις περισσότερες των παλαιών μεταφράσεων ο Τωβίτ μιλάει σε πρώτο πρόσωπο στις πρώτες σελίδες του βιβλίου (1, 2-3, 6). «Εγώ Τωβίτ…» Εκτός απ’ αυτό στο 12, 20 ο Άγγελος συνιστά ρητά στον Τωβίτ και Τωβία: «γράψτε όλα όσα συντελέσθηκαν σε βιβλίο». Από αυτό φαίνεται, ότι με θρησκευτική ευλάβεια θα τα έγραφαν αυτά πατέρας και γιος. Στο 13, 1 διαφορετικά αναφέρεται ότι «έγραψε Τωβίτ εις αγαλλίασιν». Από αυτό υποδηλώνεται, ότι πρώτα θα έγραψε τα γεγονότα και κατόπιν την ευχαριστήρια προσευχή. Επομένως συγγραφέας του βιβλίου αυτού είναι ο ήρωας του, ο Τωβίτ ή Τωβίας.
Χρόνος συγγραφής δεν μπορεί να ορισθεί ακριβώς. Πάντως εμπίπτει κατά τα πρώτα έτη της αιχμαλωσίας των Ισραηλιτών και απαγωγής τους στην Ασσυρία κατά το τέλος του 8ου αιώνα π. Χ. επειδή ο Τωβίτ δηλώνεται ότι έζησε επί του βασιλιά Σαλμανασάρ. Αυτά μεν ως προς τη συγγραφή του πρωτοτύπου. Απλή όμως παρατήρηση των διαφόρων μερών του βιβλίου μας πείθει ότι το βιβλίο αυτό πέρασε από πολλά στάδια για μεγάλη περίοδο χρόνου μέχρις ότου λάβει την παρούσα μορφή του, από κάποιο χέρι που είχε τη Θεία Επιστασία. Ο μεν συγγραφέας του βιβλίου αυτού όπως είναι σήμερα είναι άγνωστος. Και ο χρόνος της τελικής αυτής μορφής του, τοποθετείται από το 250 ως το 150 π. Χ. Ως ανώτατο όριο τοποθετείται το 250 π. Χ. επειδή τότε έγινε η μετάφραση των Ο’ στην οποία συμπεριλαμβάνεται και το παρόν βιβλίο. Και μάλιστα η τελική του μορφή δεν υπολογίζεται αργότερα από το 150 μ. Χ., επειδή δεν κάνει ούτε καν νύξη για τους Μακκαβαίους, τους Φαρισαίους και τη νοοτροπία της εποχής τους.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ
Ορισμένοι αυτοαποκαλούμενοι «Ορθολογιστές» δέχονται ως μύθο την ιστορία του Τωβίτ για τους εξής λόγους:
Πρώτα – πρώτα θεωρούν εκ των προτέρων αδύνατο το θαύμα. Επειδή όμως στο βιβλίο του Τωβίτ γίνεται λόγος περί θαυματουργικής θεραπείας αφ’ ενός μεν της Σάρρας που πάσχει από δαιμόνιο, (μέσω του καπνίσματος της καρδιάς και του ήπατος του ψαριού) και αφ’ ετέρου της θεραπείας του Τωβίτ από την τύφλωση μέσω της χολής του ψαριού, εκλαμβάνουν το διήγημα ως μύθο.
Δεύτερο επιχείρημα: Για να ενισχύσουν τη γνώμη τους, βρίσκουν κάποιους μύθους της αρχαιότητας που έχουν κάποιες ομοιότητες με τη διήγηση του Τωβίτ και θεωρούν ότι υπήρξε εξάρτηση του βιβλίου του Τωβίτ από τους μύθους αυτούς.
Τρίτο επιχείρημα: Βρίσκουν ιστορικές και γεωγραφικές ανακρίβειες στο βιβλίο οι οποίες μαρτυρούν κατ’ αυτούς ότι δεν έχει γίνει ιστορική έκθεση των γεγονότων άλλα μυθική.
Θα απαντήσουμε στο καθένα από τα επιχειρήματα αυτά και κατόπιν θα έλθουμε στο θετικό μέρος, την ιστορική κατοχύρωση του βιβλίου.
α) Η άρνηση του θαύματος. Οι αυτοαποκαλούμενοι «Ορθολογιστές» αρνούνται οποιαδήποτε διήγηση που περιέχει υπερφυσικό στοιχείο ή θαύμα, επειδή a priori ( = εκ τών προτέρων) δέχονται ως αδύνατο το θαύμα. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι καθόλου ορθολογιστική, γιατί αντιτίθεται σε κάθε επιστημονική έρευνα, επειδή η Επιστήμη αρχίζει από τα γεγονότα και προχωρεί προς τις ιδέες και όχι από τις ιδέες προς τα γεγονότα. Η προϋπόθεση αυτή των δήθεν Ορθολογιστών να αρνούνται κάθε υπερφυσικό γεγονός ως αδύνατο, αντιτίθεται και προς τη στοιχειώδη λογική, επειδή αποτελεί παραλογισμό, εφ’ όσον αυτό που θέλουν να αποδείξουν, το χρησιμοποιούν ως αυτοδύναμη απόδειξη. Το αν δηλαδή το θαύμα είναι δυνατόν να γίνει ή όχι, το οποίο έχει ανάγκη αποδείξεως με γεγονότα, λαμβάνεται ως βάση και αρνούνται κάθε γεγονός υπερφυσικό. Αρνούμενοι οι ψευτο-Ορθολογιστές αυτοί λοιπόν το διήγημα του Τωβίτ ως ιστορικό, επειδή έχει υπερφυσικά στοιχεία, ούτε επιστημονικά ούτε λογικά σκέπτονται.
β) Οι αρχαίοι μύθοι. Ορισμένοι βρήκαν στην Ανατολή έναν πολύ διαδεδομένο μύθο, τον μύθο του «Ευγνώμονος Νεκρού», κατά τον οποίο κάποιος άνδρας που έθαψε κάποιον νεκρό, σώζεται αργότερα από εχθρική δύναμη που τον απειλούσε, με τη βοήθεια του ενταφιασμένου ευγνώμονος νεκρού που είχε θάψει. Βρήκαν επίσης άλλο μύθο στην Αίγυπτο, κατά τον οποίο ο Θεός των Θηβών Chonsu θεραπεύει τη θυγατέρα του βασιλέως από δαιμόνιο που διώχθηκε σε άλλο τόπο. Βρήκαν τέλος τρίτο όχι μύθο, αλλά θρύλο του Αχικάρ, κατά τον οποίο ο Αχιώρ ο υπουργός του Ασσυρίου βασιλιά Sanherib συκοφαντείται από τον ανιψιό του Nadan ευεργετημένου από το θείο του και κινδυνεύει να θανατωθεί. Σώζεται όμως και ανακτά την πρότερή του θέση. Ο δε Νάδαν ελεγχόμενος από τη συνείδησή του, εκρήγνυται σαν ασκός. Οι αντιτιθέμενοι στην αξιοπιστία του βιβλίου του Τωβία, βλέπουν τους δύο πρώτους μύθους σαν τη βάση από την οποία εξαρτάται η διήγηση του Τωβίτ, τον δε θρύλο του Αχικάρ ως πηγή για τα αναφερόμενα περί Αχιαχάρου στο Τωβίτ 1.21. 2.11-17. 14,10.
Κατ’ αρχήν λοιπόν απαντώντας σε αυτά, μια απλή σύγκριση των δύο πρώτων μύθων προς τη διήγηση του Τωβίτ δείχνει, ότι οι διαφορές μύθων και Τωβίτ είναι τόσο πολλές και οι ομοιότητες τόσο λίγες, ώστε, (όπως λέει σωστά ο Deyine), οι ομοιότητες αποτελούν «very harrow basis on which το establisch any sort dependenee», δηλαδή «πολύ ανεπαρκής βάση, στην οποία μπορεί να στηριχθεί κάποια εξάρτηση». Ο θρύλος όμως του Αχικάρ, ο οποίος μοιάζει πολύ με τα περί Αχιαχάρου λεγόμενα στο Τωβίτ είναι τέτοιος, ώστε δεν στερείται ιστορικού πυρήνα και επομένως ενισχύει την άποψη της ιστορικότητας του Τωβίτ. Εκτός απ’ αυτά είπαμε προηγουμένως, το βιβλίο τού Τωβίτ όπως είναι σήμερα μεταφρασμένο, έλαβε την τελική μορφή του κατά το 250 – 150 π. Χ. Το πρωτότυπο όμως που αναφέρει τον Σενναχειρίμ και τον Εμενασσάρ τον πρόγονό του, πρέπει να ενταχθεί κατά το 700 – 680 π. Χ. Για να υποθέσουμε, ότι ο Τωβίτ εξαρτάται από τους μύθους αυτούς, πρέπει να αποδειχθεί ότι οι μύθοι αυτοί είναι προγενέστεροι και του πρωτοτύπου του Τωβίτ. Είναι όμως γνωστό, ότι τα αποσπάσματα του θρύλου του Αχικάρ που βρέθηκαν σε παπύρους είναι του τέλους του 5ου π. Χ. αιώνα, ενώ του μύθου του Chonsu είναι του τέλους του 4ου αιώνα π. Χ. Όμως το πρωτότυπο του Τωβίτ είναι από το 700 – 680 π. Χ. Ποιο εξαρτάται λοιπόν από το άλλο; Ο Τωβίτ από τους μύθους, ή οι μύθοι από τον Τωβίτ; Λογικότερο φαίνεται το δεύτερο. Για τις ιστορικές και γεωγραφικές ανακρίβειες τις οποίες βλέπουν οι δήθεν Ορθολογιστές στο Τωβίτ θα κάνουμε ειδικότερο λόγο στα σχόλια των σχετικών χωρίων του κειμένου.
Η ιστορικότητα του Τωβίτ. Το ότι κατονομάζονται στο βιβλίο του Τωβίτ πολλοί τόποι και πολλά πρόσωπα, και συγκεκριμένοι χρόνοι, δηλώνει καθαρά, ότι ο συγγραφέας δεν προτίθεται να διηγηθεί μύθο αλλά γεγονός. Ο μύθος που δεν ενδιαφέρεται για γεγονότα, αλλά το πολύ για ιδέες, είναι υπεράνω τόπου και χρόνου και γι’ αυτό αποφεύγει προσδιορισμούς χρονικούς και τοπικούς. Ο Τωβίτ όμως βρίθει τοπικών και χρονικών προσδιορισμών. Εκτός από αυτό στο Τωβίτ γίνεται χρήση πολλές φορές του πρώτου προσώπου στη διήγηση και όχι του τρίτου όπως αρμόζει στον μύθο. Από αυτό, δηλώνεται σαφώς ότι ο συγγραφέας είναι και ο ήρωας του δράματος. Και πάνω απ’ όλα αυτά, η νοοτροπία γενικά του περιεχομένου του Τωβίτ είναι σύμφωνη όχι με τον εθνικό προχριστιανικό κόσμο, αλλά με την Αγία Γραφή. Η ανθρωπολογία του και η θεολογία του είναι Βιβλικές. Δέχεται έναν Θεό και όχι πολλούς, όπως οι εθνικοί· έχει καθαρό μονοθεϊσμό. Ο Θεός αυτός είναι προσωπικός και οι ιδιότητές του είναι βιβλικές: παγγνωσία, παντοδυναμία, έλεος, Θεός Δημιουργός, αιώνιος, κανείς δεν διαφεύγει της επιστασίας Του. Ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του Θεού και έχει μεγάλο προορισμό. Η αγγελολογία του είναι σύμφωνη με την άλλη Αγία Γραφή. Η δε δαιμονολογία του αντιτίθεται με την Περσική, επειδή οι δαίμονες υποτάσσονται στον Θεό και τους αγγέλους Του κ.λ.π. Ο τρόπος λοιπόν της σύνθεσης και το περιεχόμενο του Τωβίτ μαρτυρούν ιστορικότητα και αποκαλυπτικότητα.
Εκτός όμως των εσωτερικών λόγων έχουμε την Παράδοση της Εκκλησίας μας από αρχαιότατους χρόνους. Και πρώτα οι Αποστολικοί Πατέρες μιλούν γι’ αυτό το βιβλίο:
Το προς Κορινθ. 16, 4 του Κλήμη Ρώμης είναι απήχηση του Τωβίτ 12, 8.
Η Διδαχή των 12 Αποστόλων στο 1,2 αναφέρεται στο Τωβίτ 4, 15. Επίσης το 4, 6-8 της Διδαχής είναι απήχηση του Τωβίτ 4, 10.
Ο άγιος Πολύκαρπος στην προς Φιλιππισίους επιστολή στον 10ο στίχο μιλάει για το χωρίο τού Τωβίτ 12, 9: «Ελεημοσύνη ρύεται εκ θανάτου».
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας αναφέρεται στο χωρίο του Τωβίτ 4, 16 ως Γραφή, λέγοντας: «ως η Γραφή» (Στρωμ. 11,23).
Πλούσια είναι η χρήση του Τωβίτ και στις κατακόμβες, γι’ αυτό ο Martigne λέει: «Οι παραστάσεις του Τωβίτ είναι τόσο συχνές στα κοιμητήρια της πρώτης Εκκλησίας, ώστε αποδεικνύεται φαεινά ότι αυτό ήταν κανονικό βιβλίο της Εκκλησίας» (Fil).
Ο Ειρηναίος λέει ότι «και οι αιρετικοί ακόμη Οφίτες το δέχονταν ως κανονικό βιβλίο» (adv. haer r, 30 – 11).
Ο Κυπριανός το θεωρεί ως αυθεντικό στο έργο του επί της προσευχής του Κυρίου.
Ο άγιος Ιλάριος, το χρησιμοποιεί έτσι ώστε αποδείξει τη μεσιτεία των αγγέλων (Ψαλμοί 129,7).
Ο άγιος Αμβρόσιος (de Tobia 1,1) δέχεται το βιβλίο ως προφητικό.
Ο Άγιος Αυγουστίνος δηλώνει, ότι η Εκκλησία το δέχεται ως κανονικό. (de Doetr. Christ 11, 18).
Ο Ιερώνυμος επιτρέπει την ανάγνωσή του,
και τέλος η Σύνοδος της Καρθαγένης του 397 μ. Χ. το δέχεται ως κανονικό.
Για την κανονικότητα όμως τού βιβλίου αυτού θα μιλήσουμε εκτενέστερα στο σχετικό άρθρο αυτής τής σειράς. Εκεί θα αναλυθεί και η αδικαιολόγητη άρνηση τών Προτεσταντών να το δεχθούν ως μέρος τής Αγίας Γραφής, όπως και η αναίρεση τών δικαιολογιών που προβάλλουν γι’ αυτή τους την άρνηση.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΩΦΕΛΙΜΟΤΗΤΑ
Ο σκοπός του βιβλίου είναι εποικοδομητικός. Είναι πραγματικός πλούτος διδασκαλίας θεωρητικής και πρακτικής. Γιατί τα διδάσκει αυτά και δια λόγου και δια παραδείγματος. Η ελεημοσύνη, η προσευχή, η νηστεία, ο φόβος του Θεού, η αγάπη των ανθρώπων, η υπομονή στις θλίψεις και η ελπίδα στον Θεό είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του βιβλίου. Και σε όλα αυτά εργάζεται η πρόνοια του Θεού, και τονίζεται ο τελικός θρίαμβος του καλού παρά τις δοκιμασίες τις πολλές και ποικίλες. Η άνοδος της προσευχής στον Θεό, η πραγματική έννοια του γάμου είναι καταγραμμένα ανάγλυφα.
Εκτός όμως από την πρακτική ωφελιμότητα του βιβλίου έχουμε και τη θεωρητική ωφελιμότητά του, μέσω της οποίας χωρίζεται και υπερέχει από τους μύθους και θρύλους τού προχριστιανικού. Μιλάει για έναν προσωπικό Θεό. Οι ιδιότητές του αναφέρονται συχνά. Ο Θεός αυτός είναι ο ένας Θεός, ο Δημιουργός όλων των πραγμάτων, ο Θεός του Ισραήλ. Είναι Παντοδύναμος, αιώνιος και κανείς δεν διαφεύγει από τα χέρια Του (12, 1-4). Η πρόνοιά του συντηρεί τον κόσμο και αυτός διευθύνει τις τύχες των ανθρώπων. Τα γεγονότα τακτοποιούνται σύμφωνα με το θέλημά του (3, 19. 7, 14). Αυτός στέλνει τους πειρασμούς, έτσι ώστε να μας δοκιμάσει (3, 21. 12, 13). Εάν μείνουμε πιστοί, θα μας αμείψει. (13, 2. 3, 22). Ο Θεός αν και δίκαιος (3, 2) είναι και Πατέρας (3, 21. 13, 5) ελεήμων. Ο Θεός λοιπόν του βιβλίου του Τωβίτ είναι ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης και όχι των προ Χριστού εθνικών.
Μαζί με τη θεολογία πρέπει να αναφερθεί και η ανθρωπολογία του βιβλίου του Τωβίτ, η οποία είναι Βιβλική. Ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του Θεού και δεν πρέπει να ζει όπως τα άλλα έθνη (6, 17. 8, 5. 8). Ο άνθρωπος έχει ψηλό προορισμό (4,11. 23. 12, 9). Τα έργα του αμείβονται από τον Θεό. Ο γάμος θεωρείται ως πηγή αγιότητας και τότε ευλογείται. Ο γάμος θεωρείται ένωση ιερή (8, 5). Πρέπει να έρχεται κάποιος σε νόμο με συνείδηση καθαρότητας (4, 19. 3, 16. 18). Η χρήση του πρέπει να είναι ιερή, (6, 17. 22) και να αρχίζει με προσευχή (6, 18). Ο κύριος σκοπός του δεν είναι αισθησιακός, αλλά απόκτηση τέκνων, τα οποία θα υμνούν τον Θεό (8, 9. 6, 21). Εκείνοι, οι οποίοι καταχρώνται της ιερότητας του γάμου, μπαίνουν κάτω από την εξουσία του Ασμοδαίου, τού καταστρεπτικού δαίμονα. Οι σύζυγοι πρέπει αμοιβαίως να ανέχονται τις ελλείψεις τους και να έχουν αμοιβαία πίστη (4, 13). Ο σύζυγος πρέπει να αγαπά τη σύζυγο και η σύζυγος να σέβεται τον σύζυγο.
Αξιοθαύμαστη είναι η υποδειγματική ζωή του Τωβίτ ως παιδιού, ως νεαρού και ως έγγαμου. Πάντοτε τον διακατείχε η ευσέβεια. Από μικρή ηλικία εκκλησιαζόταν (1, 4. 8). Σε μεγάλη ηλικία και στην εξορία τηρεί τη νηστεία. (1, 11. 19, 20). Ως πατέρας συμβουλεύει το γιο του και υπομένει τη σύζυγό του (4, 2-20). Κάνει το καλό όχι για να τον βλέπουν, αλλά φοβούμενος τον Θεό και όχι τον βασιλιά (2, 9-18). Η προσευχή που αναφέρεται στο βιβλίο, γίνεται με πίστη από τον Τωβία (3,1), από τη Σάρρα (3,10), από τον Ραγουήλ και την Άννα (8,6. 16). Ο Τωβίτ, ο γιος του και η Σάρρα προσεύχονται συχνά (2, 14) δημόσια (1, 6) και ιδιαιτέρως με ζήλο (3, 1. 11, 8, 6. 12, 22 κ. λ. π.). Όλα αυτά παρέχουν μεγάλη ωφέλεια στους αναγνώστες του βιβλίου αυτού.
Σημαντικές είναι και οι προφητικές προτυπώσεις τού βιβλίου αυτού, που εκπληρώνονται στον Ιησού Χριστό. Όμως για αρκετές από αυτές ο αναγνώστης μπορεί να δει το σχετικό μας άρθρο για το ψάρι τού Τωβίτ, αλλά και τα ερμηνευτικά σχόλια τών επί μέρους δημοσιεύσεων τού κάθε κεφαλαίου ξεχωριστά, που θα γίνουν από τη σειρά αυτή.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΩΒΙΤ
Στο Α κεφ. 8 παρ. Αναφέρεται ότι ο Τωβίτ έκανε υπακοή στη γιαγιά του Δεβώρα γιατί είχε χάσει τον πατέρα του από μικρή ηλικία, έτσι υπάκουε στο να δίνει την Τρίτη δεκάτη σε εκείνους που έπρεπε.
Στο Β κεφ. Παρ.11-14 όπου η σύζυγος του Τωβίτ φέρνει στο σπίτι κατσίκι που της το έδωσαν στην δουλειά και ο Τωβίτ δεν το πιστεύει νομίζοντας ότι είναι κλεψιμαίικο και για αυτό της ζητάει να το πάει πίσω γιατί δεν κάνει να φάνε κλεψιμαίικο πράγμα. Εδώ διαφαίνεται η σχέση του ζευγαριού και ταυτόχρονα η σχέση του καθενός προς τον Θεό. Ο Τωβίτ ελπίζει και επιμένει να τηρεί τις εντολές του Θεού επιπλήττοντας έτσι την γυναίκα του, η Άννα φαίνεται να χάνει την πίστη της και να λυγίζει στις δυσκολίες που τους προβάλλονται παραπονούμενη προς τον Θεό ότι δεν βλέπει τα τόσα καλά που έχει κάνει ο σύζυγος της. Έτσι, εδώ εκτυλίσσεται ένας συζυγικός καυγάς με αίτιο τα δεινά του Τωβίτ.
Στο Γ κεφ. Παρ.1-6 δείχνει τον Τωβίτ να επηρεάζεται από τα λόγια της γυναίκας του και να προσεύχεται στο Θεό με όλη του την ψυχή και να ζητάει το έλεος του με το να πεθάνει γιατί δεν αντέχει άλλο τον εξευτελισμό του.
Στην παρ.7-10 φαίνεται ο μεγάλος εξευτελισμός της Σάρρας από τις δούλες του σπιτιού γιατί την κρίνουν πολύ άσχημα για το θάνατο 7 ανδρών και της λένε πως είναι καλύτερα να μην δούνε από αυτήν παιδιά και να αυτοκτονήσει. Σε αυτό το σημείο υποδηλώνεται όλη η κατηγόρια για τους θανάτους των συζύγων της, η οποία είναι αβάσταχτη και ντροπιαστική για την εποχή, αφού ο γάμος και συγκεκριμένα της μονάκριβης κόρης και κληρονόμου της οικογενείας του Ραγουήλ έχει την μεγαλύτερη αξία!
Στην παρ.11-15 εκεί που σκέφτεται να δώσει τέλος στη ζωή της συλλογίζεται ότι θα είναι μεγάλη ντροπή για την οικογένεια της και στρέφεται προς τον ουρανό όπου προσεύχεται θερμότατα στο Θεό να της φανερώσει τα σχέδια του και αν είναι να βρει έναν καλό νέο και να τον παντρευτεί. Σε αυτό το σημείο φανερώνεται πάλι η μεγάλη αξία του γάμου την εποχή εκείνη και πόσο μεγάλή σημασία είχε για μια κοπέλα.
Στην παρ.16-17 παρουσιάζεται η άμεση παρέμβαση του Θεού με το να στείλει τον Άγγελο του για να εκπληρώσει τις 2 προσευχές, του τυφλού Τωβίτ και της ανύπαντρης Σάρρας.
Στο Δ κεφ. Ο Τωβίτ φωτίζεται από τον Θεό για τα δανικά του Γαβαήλ, καλεί τον γιο του να του το ανακοινώσει σε περίπτωση που πεθάνει και τον στέλνει να το εισπράξει. Του δίνει πολύ σημαντικές συμβουλές για την πορεία της ζωής του και του λέει να τις τηρήσει για να έχει τον Θεό κοντά του. Είναι σημαντικό να τονιστεί η μεγάλη σημασία που δίνει ο Τωβίας καθώς και η πλήρης υπακοή στις συμβουλές του πατέρα του, εδώ διαφαίνεται το δέσιμο της οικογένειας αυτής και η μεγάλη εκτίμηση και σεβασμός που υπάρχει στο πρόσωπο του πατέρα. Πολύ αναφορικά οι συμβουλές που δίνει ο Τωβίτ στον Τωβία είναι:
-να θάψει την οικογένεια του όταν πεθάνει και να σέβεται τη μητέρα του όσο ζει.
– να θυμάται το Θεό σε όλη τη ζωή του και να μην διαπράττει αμαρτία αλλά μόνο δίκαια.
-να ελεεί με ό,τι έχει
-να μην πορνεύει, να παντρευτεί σύζυγο από τους απογόνους της οικογενείας του
-να μην στερεί τη πληρωμή σε κανέναν από αυτούς που έχει στην δούλεψη του.
-να μην κάνει πράγματα που οι άλλοι δεν θέλουν να του κάνουν, να μην πίνει μέχρι μέθης και να μην κάνει παρέα με μέθυσους.
-να δοξολογεί πάντοτε το Θεό και να ζητά να είναι ευθεία η πορεία της ζωής του και να μην φοβάται τη φτώχεια γιατί ο Θεός δίνει πολλά αγαθά όταν απομακρυνόμαστε από την αμαρτία.
Πρέπει να σημειωθεί ότι όλες αυτές οι συμβουλές έχουν πλήρη αναφορά και στην σημερινή εποχή, είναι διαχρονικές και αξίζει να ακολουθούμε για να φτάσουμε το Θεό. Μέσα σε αυτές τις αξίες αναφέρεται και ο γάμος που είναι ένας ασφαλής δρόμος προς τον Θεό.
Στο Κεφ. Ε παρ.19-20 φαίνεται η μεγάλη αγάπη της μάνας προς τον γιο και η αναγνώριση του ότι ο Θεός τους έδωσε τον γιο τους.
Στο κεφ. Στ ο Αζαρίας μιλάει στον Τωβία για την Σάρρα, ότι δηλαδή, πρέπει να την παντρευτεί γιατί είναι της ίδιας φυλής και είναι η μοναδική! Πάλι μας δείχνει την αξία του γάμου και συγκεκριμένα μεταξύ ανθρώπων της ίδιας φυλής.
Στο κεφ. Η γίνεται αναφορά στην συμπροσευχή του ζευγαριού πριν πλαγιάσουν για να τους σώσει ο Θεός από το κακό δαιμόνιο και διαφαίνεται πάλι η μεγάλη αξία του γάμου για το ζευγάρι. Μέσα στην προσευχή αξίζει να σημειωθεί ότι γίνεται αναφορά στον σκοπό του γάμου, στο ότι δεν είναι καλό ο άνθρωπος να μένει μόνος, το παράδειγμα των πρωτοπλάστων, και όχι για να ικανοποιήσουν το πάθος της πορνείας, αλλά την έννοια της συντροφικότητας και έτσι ο Τωβίας εύχεται να γεράσουν μαζί. Ταυτόχρονα δηλώνεται και η έντονη αγωνία των γονιών της Σάρρας γιατί με τόσα κακά που τους είχαν βρει δυσκολεύονταν να πιστεύσουν ότι όλα θα πάνε καλά.
Στην παρ.19 του ίδιου κεφαλαίου βλέπουμε τον Ραγουήλ να κάνει 14 μέρες εορτασμούς για το γάμο της μονάκριβης κόρης που σημαίνει ότι χάρηκε πάρα πολύ για το γεγονός του γάμου του μετά από τόσες περιπέτειες και, αν είχε 1 φορά αξία για αυτόν ο γάμος της κόρης του αρχικά, τώρα είχε 7 φορές περισσότερη αξία.
Στο κεφ.Ι γίνεται αναφορά στο γάμο με την ευχή του Ραγουήλ στο νιόπαντρο ζευγάρι, συγκεκριμένα η Σάρρα να σέβεται τα πεθερικά της και να ακούει καλά λόγια για αυτήν και ο Τωβίας να σέβεται τη Σάρρα και να μην την στενοχωρεί και να κάνουν πολλά παιδιά. Έτσι, εδώ μας δείχνει ξεκάθαρα την μεγάλη αξία της οικογένειας και ότι οι συμβουλές που δίνονται λαμβάνονται και σοβαρά από τα παιδιά.
Στο ΙΔ κεφ. Ο Τωβίτ δίνει την ευχή του στο γιο του και αυτό που ουσιαστικά του λέει είναι να είναι δίκαιος και ελεήμων για να ευτυχήσει, όπου είναι και οι βασικές αρχές της εποχής αλλά και της κάθε εποχής.
ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΡΟΠΟΥ ΖΩΗΣ
Αυτό το ελκυστικό έργο με την αλληλουχία των ωραίων σκηνών διανθίζεται πλούσια και ομορφαίνεται με πλήθος σύντομων αλλά βαθυστόχαστων διδασκαλιών για την πίστη και το σεβασμό προς τον Θεό, την προσευχή, την αγάπη, τα καλά έργα, τη νηστεία, την υπομονή στις θλίψεις , την ανατροφή των παιδιών και του σεβασμού τους προς τους γονείς, την ιερότητα του γάμου, του σκοπού του, της συμπροσευχής των συζύγων και της αμοιβαίας ανοχής του ζευγαριού που αγαπιέται. Γίνεται λόγος περί του Θεού ως παντοδύναμου και πάνσοφου δημιουργού και προνοητή του κόσμου, ως αιώνιου , δίκαιου και ελεήμονα Πατέρα.
